Οι αναμνήσεις της Νίκης Γουλανδρή από την Κεφαλονιά

Μερικές δεκαετίες πριν, η έλευση του πρώτου υπολογιστή σε ένα γραφείο ήταν μεγάλη στιγμή. H Βάσω Κούσουλα και η Ματίνα Θεοδώρου, γραμματείς για τη Νίκη Γουλανδρή, περιεργάζονταν με περιέργεια το μηχάνημα που μόλις είχε φτάσει. «Τότε μπήκε μέσα στο δωμάτιο η κ. Γουλανδρή, κάθισε μπροστά στο πληκτρολόγιο και άρχισε να δακτυλογραφεί κάτι. Μας είχε γράψει: “Αγαπημένες μου” συνεργάτιδες, χωρίς εσάς δεν θα μπορούσα να ζήσω! Φαντάζεστε πόσο ωραίες εκπλήξεις μπορούσε να προσφέρει στους ανθρώπους;», λέει η κ. Θεοδώρου.

Δεν είναι βεβαίως μόνον εκείνη που θυμάται την «ψυχή» του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στην Κηφισιά με γλυκύτητα καρδιάς. Οποιος και αν είχε συνεργαστεί μαζί της, μιλά με λόγια αγάπης για την απλότητα, τη θέρμη και την ανθρωπιά της, που εκφραζόταν με τον ίδιο τρόπο είτε είχε απέναντί της τον Φρανσουά Μιτεράν είτε τον φύλακα του Μουσείου. Η μοίρα των φύσει ευγενών ατόμων, άλλωστε, είναι πως η συμπεριφορά τους δεν μεταστρέφεται ανάλογα με τη θέση εκείνου που έχουν μπροστά τους. Και αυτό χαρακτήριζε τη Νίκη Γουλανδρή σε όλη της τη ζωή.

Θυγατέρα του οικονομολόγου Μηνά Κεφαλά και της συζύγου του Ελένης, είχε ρίζες από την Κεφαλονιά. Θυμόταν τα ευχάριστα παιδικά καλοκαίρια σε συζητήσεις με την αδελφή της, για τα λουλούδια, τα δένδρα και τα φυτά στο κτήμα τους στο νησί. Μεγάλωσε στη γειτονιά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και ίσως έπαιξε κι αυτό μεγάλο ρόλο στο να αγαπήσει την Ιστορία αλλά και να αποκτήσει την ψυχική καλλιέργεια που συνάδει με τη γνώση του κλασικού παρελθόντος. Στην εφηβεία της οι γονείς της παρατήρησαν το μεγάλο της ταλέντο στη ζωγραφική. Πήρε μαθήματα κατ’ οίκον από τον ζωγράφο και αγιογράφο Κωνσταντίνο Αρτέμη που είχε ιστορήσει τον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στο Πεδίον του Αρεως.

Είχε τεράστια ευχέρεια στο σχέδιο με κάρβουνο και, προτού αφοσιωθεί στη μελέτη και στη ζωγραφική των σπάνιων ελληνικών φυτών, έκανε πορτρέτα των φίλων της. Από τα πιο χαρακτηριστικά είναι εκείνο της Τζάκι Κένεντι. Αγαπούσε επίσης την απεικόνιση ιστορικών θεμάτων. Ενα από τα έργα της με θέμα την Ελληνική Επανάσταση είχε δωρηθεί στη Συλλογή της Βουλής των Ελλήνων.

Η χλωρίδα, όμως, ήταν το αγαπημένο της θέμα. Χάρη στα δικά της τρυφερά σχέδια, τα πιο ταπεινά ελληνικά αγριολούλουδα δεν έμειναν άγνωστα στις πλαγιές των βουνών, αλλά ταξίδεψαν σε κάθε άκρη του κόσμου μέσα από εκθέσεις και εκδόσεις με την υπογραφή της, συμπληρώνει η Βάσω Κούσουλα, που την είχε παρακολουθήσει στην ενασχόληση με την τέχνη του χρωστήρα.

Μετά τις σπουδές σε Ελλάδα και Γερμανία, η γνωριμία της με τον Αγγελο Γουλανδρή υπήρξε καταλυτική για την εξέλιξη των ενδιαφερόντων της. Εκείνος ήταν ένας από τους πρωτοπόρους στην προστασία του περιβάλλοντος, σε μια εποχή όπου κάτι τέτοιο ήταν κάθε άλλο παρά κοινή συνείδηση. Μαζί έφτιαξαν το Μουσείο στα μέσα της δεκαετίας του ’60, με τεράστια μεθοδικότητα και με τη φιλοδοξία να έχει την υποδομή και τα εκθέματα αντίστοιχων ιδρυμάτων του εξωτερικού. Αν εκείνος ήταν ο ιθύνων νους, η Νίκη δεν ήταν απλώς η συνοδοιπόρος. Ανέλαβε όλες τις επαφές με τις προσωπικότητες που το στήριξαν και σήκωσε στους ώμους της την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας στο θέμα αυτό. Ηταν εξωστρεφής, σε αντίθεση με τον Αγγελο, που παρέμενε πάντα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μια μέρα που εκείνος στεκόταν στην είσοδο του Μουσείου, τον πλησίασε ένας μαθητής που το επισκεπτόταν με την τάξη του και τον ρώτησε με παιδική αφέλεια: «Αυτός ο Γουλανδρής ζει ακόμα άραγε;».

Διεθνής προσωπικότητα

Το Μουσείο αυτό, έγινε παράδειγμα προς μίμηση για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Γουλανδρή, καθώς ακολούθησε η Ντόλυ με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και βέβαια ο Βασίλης και η Ελίζα με την Ανδρο. Η Νίκη Γουλανδρή υπήρξε μια προσωπικότητα διεθνούς κύρους, το οποίο αξιοποίησε προς όφελος της Ελλάδος, πολύ προτού αναδειχθεί «Γυναίκα της Ευρώπης». Είχε εκλεγεί μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, θέση στην οποία είχε εκλεγεί το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Η Φαλή Βογιατζάκη, η αντιπρόεδρος του Μουσείου, θυμάται τη στενή της σχέση με τον Μάνο Χατζιδάκι, την ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί, τον Ζακ-Ιβ Κουστό και όχι μόνο. Μεγάλη φιλία τη συνέδεε και με τον Αριστοτέλη Ωνάση και την Τζάκι. Στην επιθυμία τους να τους βοηθήσει για τους κήπους του Σκορπιού η Νίκη ανταποκρίθηκε θερμά. Πήγε πολλές φορές στο νησί για να επιβλέπει τη φύτευση των ελληνικών αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Η Τζάκι είχε μεγάλο θαυμασμό για τον Καβάφη, και η Νίκη της χάρισε ένα βιβλίο με ποιήματά του, σε μετάφραση του επίσης φίλου της Κίμωνα Φράιερ. Το 1974 θεώρησε χρέος της τη συμμετοχή στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ορίστηκε υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, με βασική αποστολή την ανακούφιση των προσφύγων της Κύπρου. Συνδέθηκε με το κυπριακό δράμα, και γνώρισε την απελπισία του ανθρώπου που εξορίζεται από την πατρίδα του.

Απίστευτα εργατική, υπήρξε «καλή Υπουργός», όπως την αποκάλεσε ο τότε πρωθυπουργός, που της πρότεινε να αναμειχθεί ενεργά στην πολιτική. Η Νίκη όμως αρνήθηκε, και του εξήγησε ότι η αποστολή της είναι να αφυπνίσει την περιβαλλοντική συνείδηση της χώρας και να ενθαρρύνει τους πολίτες να αντισταθούν στην υποβάθμιση και να προστατεύσουν τον φυσικό πλούτο της, όπως τόνισε και η κ. Βογιατζάκη στον επικήδειο λόγο της.

«Μια σκηνή μου έχει μείνει από τη Ν. Γουλανδρή» λέει ο Σταμάτης Σταματιάδης, επικεφαλής στο Εργαστήριο Εδαφικής Οικολογίας και Βιοτεχνολογίας: «Πήγαμε μαζί σ’ ένα χωριό της Λάρισας τους Γόννους, για να προωθήσουμε ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Ολη η κοινότητα ήταν εκεί για να την υποδεχθεί, από τους γέροντες μέχρι τα μικρά παιδιά, με πραγματικό σεβασμό και αγάπη». Ισως να της ταιριάζουν περισσότερο και τα λόγια που έγραψε ο φίλος της Βαγγέλης Παπαθανασίου στο στεφάνι του αποχαιρετισμού στην κηδεία της: «Ενας ανθός στον κήπο των σοφών».

Πηγή: Καθημερινή της Κυριακής