ΗΜαρία-Αμαλία (Μελίνα) Μερκούρη υπήρξε πολυσχιδής και πολύμορφη προσωπικότητα. Γεμάτη έρωτα για κάθε τι με το οποίο καταπιανόταν, ατίθαση καπνίστρια και φλογερή συνομιλήτρια. Αγωνίστρια της Δημοκρατίας στη μάχη κατά της χούντας (1967-1974). Λαμπερή ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου με διεθνή καριέρα. Πολιτικός που «σμίλεψε» με την παρουσία της τον πολιτισμό της Ελλάδας.
Τιμήθηκε με μετάλλια και διακρίσεις από αρχηγούς κρατών, από πανεπιστήμια κύρους, διεθνείς οργανισμούς, οργανώσεις, αλλά και από δήμους ολόκληρης της χώρας για την προσφορά της στην τέχνη, στον πολιτισμό, στο κοινωνικό σύνολο. Προτίστως όμως αγαπήθηκε στις καρδιές του ελληνικού λαού.
Για να τιμήσει τη Μελίνα – όπως την αποκαλούσε ο απλός λαός – το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού κήρυξε το 2020 ως «Έτος Μελίνας Μερκούρη» με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από την γέννησή της.
Τα πρώτα χρόνια και η πρόβα στον καθρέφτη
Τη βάφτισαν Αμαλία – Μαρία. Το όνομα που θα χρησιμοποιούσαν σε όλη της τη ζωή, και με το οποίο έγινε πασίγνωστη, ήταν το «Μελίνα». Καταγόταν από οικογένεια πολιτικών και ήταν η αγαπημένη εγγονή του Σπύρου Μερκούρη, ενός από τους πιο επιτυχημένους και δημοφιλείς Δημάρχους της Αθήνας για περισσότερα από 20 χρόνια.
Πατέρας της ήταν ο Σταμάτης Μερκούρης, βουλευτής για περισσότερα από 30 χρόνια, που είχε χρηματίσει και υπουργός Δημόσιας Τάξης και Δημοσίων Έργων. Μητέρα της, η Ειρήνη Λάππα, που ανήκε σε μια από τις καλύτερες αθηναϊκές οικογένειες. Το ζευγάρι απέκτησε και έναν γιο, μικρότερο από την Μελίνα, τον Σπύρο. Αργότερα χώρισαν, δημιούργησαν νέες οικογένειες, και η Μελίνα έζησε στο σπίτι του παππού της.
Οι πρώτες δημόσιες εμφανίσεις της έγιναν σε… νηπιακή ηλικία και δίπλα στον παππού της, τον «Μεγάλο Σπύρο» έμαθε την τέχνη του να συνομιλείς ισότιμα με όλους. Την πρώτη θεατρική της πρόβα η Μελίνα Μερκούρη την έκανε μπροστά στον καθρέφτη και ήταν μόλις πέντε ετών. Όταν ο παππούς Σπύρος πεθαίνει, η μικρή Μελίνα χάνει τη γη κάτω από τα πόδια της.
Η Μελίνα πίστευε ακράδαντα ότι ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας. Ένα σοβαρό εξαγώγιμο προϊόν με τεράστια αξία!
Εθνικό θέατρο και Μπλανς Ντιμπουά στο Θέατρο Τέχνης
Είναι ακόμη έφηβη, όταν ερωτεύεται τον Πάνο Χαροκόπο, που της υπόσχεται ότι θα την αφήσει να ασχοληθεί ελεύθερα με το θέατρο. Παντρεύονται κρυφά και στέλνουν στις οικογένειές τους τηλεγράφημα : «Γάμος ετελέσθη». Μετά από χρόνια θα έρθει ο χωρισμός. Δίνει εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Εθνικού θεάτρου, με ένα ποίημα του Κώστα Καρυωτάκη. Ανάμεσα στους εξεταστές της, και ο Αιμίλιος Βεάκης. Έγινε δεκτή πανηγυρικά και την ανέλαβε ο Δημήτρης Ροντήρης μέχρι την αποφαίτησή της, το 1944.
Εντάσσεται στο δυναμικό του Εθνικού θεάτρου και το 1945 ερμηνεύει τον πρώτο της πρωταγωνιστικό ρόλο, το ρόλο της Λαβίνια στο έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα». Η πρώτη της όμως μεγάλη επιτυχία έρχεται με το «Λεωφορείον ο πόθος» του Τένεσι Ουίλιαμς, το 1949, παράσταση του «Θεάτρου Τέχνης», όπου ερμηνεύει το ρόλο της Μπλανς Ντιμπουά. Είναι μάλιστα η πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός που ερμήνευσε την απαιτητική θεατρική περσόνα της Μπλανς. Συνεχίζει τη συνεργασία της με τον Κάρολο Κουν και το «Θέατρο Τέχνης» και εμφανίζεται σε έργα των Άλντους Χάξλεϊ, Άρθουρ Μίλλερ, Φίλιπ Τζόρνταν και Αντρέ Ρουσέν.
Η Μελίνα στην «Πόλη του Φωτός»
Ακολουθεί μια περίοδος που ζει στο Παρίσι, όπου γνωρίζει τον Μαρσέλ Ασάρ. Η Μελίνα εμφανίζεται στη θεατρική σκηνή της Πόλης του Φωτός σε μπουλβάρ των Ζακ Ντεβάλ και Μαρσέλ Ασάρ. Παίζει στο «Le Moulin de la Galette», στο [Les Compagnons de la Marjolaine», στο «Il etait une gare». Εκεί θα γνωρίσει επιδραστικές προσωπικότητες όπως: ο Ζαν Κοκτώ, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, η Κολέτ, η Φρανσουάζ Σαγκάν.
Το 1953 παίρνει το έπαθλο «Μαρίκα Κοτοπούλη». Δύο χρόνια μετά επιστρέφει στην Ελλάδα και πρωταγωνιστεί στο θέατρο Κοτοπούλη – Ρεξ σε έργα από όλο το φάσμα του δραματολογίου, όπως ο «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ και ο «Κορυδαλλός» του Ανούιγ.
Η Μελίνα υπήρξε ζευγάρι με τον Πύρρο Σπυρομήλιο για εφτά ολόκληρα χρόνια. Κατά πολλούς υπήρξε ο μεγάλος έρωτας της ζωής της, πριν συναντήσει τον Ντασέν. Ο Πύρρος Σπυρομήλιος ήταν αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού και ήρωας του αλβανικού μετώπου. Πέθανε τον Μάρτιο του 1961 από υπερτροφία της καρδιάς, γεγονός που συνέτριψε τη Μελίνα, παρόλο που είχαν μεσολαβήσει πέντε χρόνια από τον οριστικό χωρισμό τους.
Η ανεπανάληπτη «Στέλλα», το «Ποτέ την Κυριακή» και η «Φαίδρα»
Με την επιστροφή της στην πατρίδα έρχεται η «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη από το θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια». Παρότι το αξίζει, δεν θα πάρει το βραβείο του Φεστιβάλ των Καννών το 1956. Η εμφάνισή της όμως εκεί είναι καρμική αφού γνωρίζει τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν, και ερωτεύονται παράφορα για να παντρευτούν το 1966 και να ζήσουν μαζί μέχρι το τέλος της zωής της.
Γίνεται η «μούσα» του και πρωταγωνιστεί στην ταινία του «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» την ίδια χρονιά, στο «Ποτέ την Κυριακή», στη «Φαίδρα», στο «Τοπκαπί» και όχι μόνο. Για την ερμηνεία της στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» θα πάρει στις Κάννες το βραβείο γυναικείας ερμηνείας (1960). Η ταινία είναι υποψήφια για πέντε Όσκαρ (σκηνοθεσίας, σεναρίου – Ζυλ Ντασέν, πρώτου γυναικείου ρόλου – Μελίνα Μερκούρη, κοστουμιών για ασπρόμαυρη ταινία – Ντένη Βαχλιώτη, τραγουδιού – Μάνος Χατζιδάκις, που παίρνει το βραβείο).
Το 1960 είναι η χρονιά της
Η Μελίνα πρωταγωνιστεί σε ταινίες διακεκριμένων δημιουργών όπως ο Βιτόριο Ντε Σίκα (Η Δευτέρα παρουσία), ο Νόρμαν Τζούισον (Σικάγο-Σικάγο), ο Καρλ Φόρμαν (Οι Νικητές) κ.α. Συνολικά, έχει πρωταγωνιστήσει σε 19 ταινίες. Στο θέατρο από το 1960 έως το 1967 διανύει την καλύτερη φάση της. Είναι το «γλυκό πουλί της νιότης» σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και παραγωγή του «Θεάτρου Τέχνης» με συμπρωταγωνιστή τον Γιάννη Φέρτη.
Επόμενη στάση … θρίαμβος στο Μπρόντγουεϊ, Νέα Υόρκη, 1967, Νίκος Κούρκουλος και «Ίλια Ντάρλινγκ» του Ζυλ Ντασέν. Η παράσταση σημείωσε πραγματικό εμπορικό θρίαμβο με αποτέλεσμα η Μελίνα να γίνει εξώφυλλο στο αμερικανικό περιοδικό Life και να κερδίσει υποψηφιότητα για το μεγάλο θεατρικό Βραβείο Tony.
Τα μεσάνυχτα της 21ης Απριλίου, ο Μάνος Χατζιδάκις τηλεφωνεί για να τους πει ότι στην Ελλάδα έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα. Η Μελίνα κάνει δηλώσεις στις τηλεοπτικές κάμερες των αμερικανικών μέσων μαζικής ενημέρωσης. «Σας παρακαλώ μην πάτε στη χώρα μου» λέει κλαίγοντας. Για τις δηλώσεις αυτές, η χούντα θα της αφαιρέσει την ελληνική ιθαγένεια στις 12 Ιουλίου του ίδιου χρόνου. Εκείνη θα απαντήσει με το ιστορικό πλέον : «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας». Από τον Νοέμβριο του 1967 και επί τρεις μήνες, το FBI την παρακολουθεί παντού. Υπάρχει προειδοποίηση ότι θα γίνει δολοφονική απόπειρα εναντίον της.
«Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας»
Η βομβιστική επίθεση εναντίον της με βόμβα 5 κιλών
Με τον Ζυλ Ντασέν και τον Μίκη Θεοδωράκη η Μελίνα θα γίνει ο… εφιάλτης της χούντας. Γνωρίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου και κάνει πολιτική περιοδεία σε ευρωπαϊκές χώρες. Συμμετέχει σε διαδηλώσεις, απεργίες πείνας, συναυλίες και πολιτικές εκδηλώσεις. Δίνει συνεντεύξεις, κάνει ομιλίες, τραγουδά ενάντια στους συνταγματάρχες. Η χούντα αντιδρά, απαγορεύει στην Ελλάδα τα τραγούδια της και δεσμεύει την περιουσία της. Στις 7 Μαρτίου του 1969, στο θέατρο της Γένοβας γίνεται βομβιστική επίθεση εναντίον της με βόμβα πέντε κιλών η οποία και εκρήγνυται, χωρίς ευτυχώς θύματα. Στο πλαίσιο της ίδιας περιοδείας, γίνεται επίθεση εναντίον της από φασιστική οργάνωση στο Βέλγιο.
Ο θάνατος του πατέρα της το 1968 τη βρίσκει στην ξενιτιά. Δεν έχει ιθαγένεια, ούτε διαβατήριο. Όταν πεθαίνει η μητέρα της το 1972 της επιτρέπουν την είσοδο στη χώρα για λίγες ώρες. Στις 26 Ιουλίου του 1974, δύο μόλις μέρες μετά την πτώση της χούντας, επιστρέφει στην Ελλάδα. Στο αεροδρόμιο γίνεται διαδήλωση, θα κατέβει από το αεροπλάνο κάνοντας το σήμα της νίκης.
«Δεν έχω κανένα παράπονο από τη ζωή μου. Έκανα τα πάντα. Έζησα!»
Η οριστική εγκατάσταση στην Ελλάδα
Με την επιστροφή και την οριστική εγκατάστασή της στην Ελλάδα, συνεχίζει την πολιτική της δράση μέσα από το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, του οποίου είναι από τα ιδρυτικά μέλη.
Συνεχίζει επίσης τη δουλειά της στο θέατρο και στον κινηματογράφο, με εξέχουσες ερμηνείες στην «΄Όπερα της πεντάρας» του Μπρεχτ, σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασέν (1975) και στη «Μήδεια» του Ευριπίδη από το Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδος σε σκηνοθεσία Μίνου Βολανάκη (1976). Το 1978 γυρίζει μια ταινία βασισμένη στη «Μήδεια», την «Κραυγή γυναικών» σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν.
Το 1980 πρωταγωνιστεί στο «Γλυκό πουλί της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς, σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασέν με τον Γιάννη Φέρτη, και το καλοκαίρι ερμηνεύει την Κλυταιμνήστρα στην «Ορέστεια» που παρουσιάζει ο Κάρολος Κουν με το «Θέατρο Τέχνης» στην Επίδαυρο.
Εκλέγεται και πάλι βουλευτής το 1981 και όταν το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές τον Οκτώβριο του 1981, η Μελίνα Μερκούρη ορίζεται Υπουργός Πολιτισμού και παραμένει στη θέση αυτή και τα οκτώ χρόνια διακυβέρνησης της χώρας από το κόμμα.
Κατά τη διάρκεια της θητείας της Συναντήθηκε με σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Λάνγκ, ο Αντρεότι, ο Γκένσερ, ο Πάλμε, ο Γκονζάλεθ, ο Πάπας, η Γκάντι, ο Μιτεράν κ.α. Ένα από τα σημαντικότερα οράματά της υπήρξε η επιστροφή στην Ελλάδα των Μαρμάρων του Παρθενώνα, που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Η ιδέα της επιστροφής των Μαρμάρων της γεννήθηκε κατά τη δεκαετία του ΄60, όταν, στα γυρίσματα της ταινίας «Φαίδρα», οι Βρετανοί ζήτησαν πληρωμή για να αφήσουν το ελληνικό συνεργείο να κινηματογραφήσει τα γλυπτά. Δεν σταμάτησε να αγωνίζεται γι’ αυτό μέχρι το θάνατό της. «Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας», έλεγε. «Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας». Και « Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ».
Συνέλαβε την ιδέα ενός νέου Μουσείου Ακροπόλεως, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης των μνημείων της Ακρόπολης. Συνέλαβε την ιδέα της ενοποίησης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας στον άξονα Ιερά Οδός – Πλάκα – Στύλοι Ολυμπίου Διός, για τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου. Ξεκίνησε τον θεσμό των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, που υλοποιήθηκε το 1985 με πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα την Αθήνα. Ως Υπουργός Πολιτισμού θέλησε να διαφυλάξει και να προστατέψει το περιβάλλον και τον πολιτισμό του Αιγαίου αρχιπελάγους.
Το 1990 ήταν υποψήφια στις Δημοτικές εκλογές για το Δήμο Αθηναίων. Έχασε στις εκλογές από τον Αντώνη Τρίτση.
«Τα μάρμαρα είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία»
H Μελίνα Μερκούρη έφυγε από τη ζωή στις 6 Μαρτίου 1994 μετά από μάχη με τον καρκίνο του πνεύμονα, στο νοσοκομείο «Μεμόριαλ» της Νέας Υόρκης και κηδεύτηκε στις 10 Μαρτίου με τιμές Πρωθυπουργού. Η κηδεία της ήταν πάνδημη και η προσέλευση του κόσμου έμεινε στην ιστορία.
Το 2007 με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη θεσπίστηκε το «Θεατρικό Βραβείο Μελίνα Μερκούρη» το οποίο απονέμεται ετησίως για την καλύτερη ερμηνεία νέας γυναίκας ηθοποιού κατά την προηγούμενη θεατρική περίοδο. Στην ηθοποιό μαζί με το χρηματικό έπαθλο περιέρχεται και η καρφίτσα της Μελίνας Μερκούρη, την οποία παραδίδει στην επόμενη βραβευθείσα.
Πηγή – Βιογραφία: melinamercourifoundation.com
Πηγή: ethnos.gr
