Το BBC με μια μεγάλη έρευνα, που διήρκεσε μήνες, με συνεντεύξεις ανθρώπων που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις, δίνει απαντήσεις.
Η Τερέζα Μέι, εξωθήθηκε σε παραίτηση και ο Μπόρις Τζόνσον κατέλαβε την πρωθυπουργία στην Βρετανία με στυλ… οδοστρωτήρα, πριν από μερικές ώρες.
Ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός αφιέρωσε το πρώτο δεκάλεπτο της θητείας του για να απευθύνει ένα ενωτικό μήνυμα στην ηγεσία του συντηρητικού κόμματος, σε μία εμφάνιση που όλοι οι αναλυτές χαρακτήρισαν «ασυνήθιστη» για το στυλ του συνήθως πληθωρικού Τζόνσον.
Τόσο οι Τόρις όσο και οι Εργατικοί, ωστόσο, είναι βαθιά διχασμένοι απέναντι στην ιδέα του Brexit και το μέλλον είναι αβέβαιο. Γιατί συνέβησαν όλα αυτά;
Το BBC σε μια μεγάλη έρευνα, που διήρκεσε μήνες, με συνεντεύξεις ανθρώπων που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, επιχειρεί να καταγράψει τους λόγους που εξηγούν γιατί το Brexit δεν έχει γίνει ακόμα.
1. Η Βρετανία δεν έχει κανένα σχέδιο για Brexit
Ο Τζορτζ Μπρίτζες, ο πρώτος υπουργός Brexit, πήρε ένα χαρτοφυλάκιο το 2016, που δημιουργήθηκε μετά το δημοψήφισμα. Τουλάχιστον ο Μπρίτζες είχε ένα γραφείο. Αλλά δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός για το πώς θα φτάσει η κυβέρνηση στο Brexit, πως θα διαπραγματευτεί, τι θα διεκδικήσει. «Πίστευα ότι κάπου στην Ντάουνινγκ Στριτ, θα υπήρχε μια μικρή κλειστή ομάδα, που θα οργάνωνε ένα σχέδιο για το πώς θα διαπραγματευόμαστε και, ουσιαστικά, για τους γενικούς μας στόχους. Έτσι, η πρωθυπουργός – μάλλον σαν μια κακοποιός του Bond – θα καθόταν με την λευκή γάτα της στην αγκαλιά της και κρατώντας αυτό το μεγάλο σχέδιο πίσω της. Θα ήθελα να σας πω ότι εκείνο το δωμάτιο υπήρχε. Αλλά ποτέ δεν το βρήκα».
Και δεν ήταν ο μόνος. Στις Βρυξέλλες περίμεναν να δουν τι θα προτείνουν οι Βρετανοί.
Ο Φρανς Τίμερμανς, πρώτος αντιπρόεδρος της Κομισιόν, παραδέχεται ότι συγκλονίστηκε από αυτό που είδε και άκουσε. Ή μάλλον από αυτό που δεν άκουσε: «Σκέφτηκα ”Θεέ μου, δεν έχουν καν σχέδιο… δεν έχουν σχέδιο… ήταν σαν τον Lance Corpal Jones, που έτρεχε γύρω-γύρω σαν ηλίθιοι φωνάζοντας ”μην πανικοβάλλεστε, μην πανικοβάλλεστε”».
Και η αλήθεια είναι, γράφει το BBC, ότι δεν υπήρχε σχέδιο ούτε όταν ψήφιζαν για το δημοψήφισμα, ούτε όταν ο Κάμερον το προκήρυξε. Ένας αξιωματούχος είπε ότι ετοιμαζόταν ένα, αλλά ο Κάμερον το σταμάτησε υπό τον φόβο ότι θα διαρρεύσει.
2. Η ΕΕ είχε σχέδιο –μόνο για τη δική της επιβίωση
Ο Φρανσουά Ολάντ, τότε πρόεδρος της Γαλλίας, παραδέχτηκε στο BBC ότι αμέσως μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, ότι είπε στους λοιπούς Ευρωπαίους ηγέτες ότι η Βρετανία θα πρέπει να πληρώσει το τίμημα.
Οι Ευρωπαίοι είχαν καταλάβει ότι ο λαϊκισμός αυξανόταν και το Brexit ήρθε με την εκλογή Τραμπ. Και όταν ο Ντόνανλτ Τραμπ τηλεφώνησε στον Ντόναλντ Τουρκ, τον ρώτησε: «ποιος θα ακολουθήσει». Στην Γαλλία, η Μαρί Λεπέν είχε ήδη ξεκινήσει την εκστρατεία για το Frexit και η ακροδεξιά ανέβαινε στην Ευρώπη.
Η Βρετανία δεν θα αντιμετωπιζόταν πλέον από τους ευρωπαίους σαν ένα ακόμα κράτος μέλος που θα μπορούσε να κάνει συμμαχίες για την αποχώρησή της. Θα την αντιμετώπιζαν σαν να είχε ήδη φύγει. Η Ευρώπη δεν ήθελε να περάσει το μήνυμα ότι οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος θα μπορούσε να ακολουθήσει την ίδια πορεία. Δεν ήθελε να περάσει το μήνυμα της διάσπασης, της αρχής του τέλους της ΕΕ, αλλά ενός νέου ξεκινήματος.
3. «Το Brexit σημαίνει Brexit» αλλά τι στο καλό σήμαινε αυτό;
Η Τερέζα Μέι, στην πρώτη της ομιλία σαν πρωθυπουργός στο συνέδριο των Συντριπτικών το 2016 είπε: «Το Brexit σημαίνει Brexit. Και θα προσπαθήσουμε να στεφθεί με επιτυχία».
Ο υπουργός Οικονομικών Φίλιπ Χάμοντ προσπαθούσε να ακούσει την ομιλία χωρίς να παίρνει τις εκφράσεις που του έβγαιναν γιατί ήξερε ότι υπήρχαν κάμερες. Είχε ακούσει πολλές φορές την φράση. Αλλά μετά την άκουσε να λέει: «Οι νόμοι μας δεν θα γράφονται στις Βρυξέλλες αλλά στο Γουέστμινστερ. Η κυριαρχία των ευρωπαϊκών νόμων θα σταματήσει στη Βρετανία». Αυτό σήμαινε ότι η Βρετανία θα έβγαινε από την κοινή αγορά. Και κανένας δεν συμβουλεύτηκε τον υπουργό Οικονομικών πριν από αυτή την ομιλία.
Ο άνθρωπος που έγραψε την ομιλία της, φανατικός του Brexit, Νικ Τίμοθι, είχε φαντασιωθεί την φράση «το Brexit σημαίνει Brexit», η οποία όμως έμεινε κενή περιεχομένου.
Αμέσως μετά η Μέι είπε ότι θα ενεργοποιήσει άμεσα το άρθρο 50, κάτι που Χάμοντ θεώρησε λάθος. Δεν είχε προετοιμαστεί ούτε ο κόσμος για το τι σημαίνει Brexit και τι Brexit θέλουν.
4. Πρώτος κανόνας στην πολιτική: να σου βγαίνουν τα νούμερα
Ένα άλλο τραγικό λάθος της Μέι ήταν ότι πήγε σε εκλογές τον Ιούνιο του 2017, με το αποτέλεσμα να την αφήνει χωρίς πλειοψηφία. Και αυτό που δεν έκανε –μέχρι που ήταν πολύ αργά- ήταν να προσπαθήσει να έχει τη στήριξη της αντιπολίτευσης. Αυτό είχε κάνει ο Τεντ Χιθ πριν βάλει την Βρετανία στην κοινή αγορά το 1973.
«Η πρωθυπουργός πήγε σε εκλογές γιατί ήξερε ότι τα νούμερα δεν έβγαιναν. Ήλπιζε ότι θα βελτίωνε τη θέση της για να μπορέσει να φέρει εις πέρας ότι είχαν ψηφίσει οι πολίτες με το δημοψήφισμα, αλλά το αποτέλεσμα έκανε τα πράγματα πιο δύσκολα», παραδέχεται ο Γκάβιν Μάργουελ, πρώην βουλευτής που έχασε την έδρα του με τις εκλογές και αντικατέστησε τον Νικ Τίμοθι ως διευθυντή του πρωθυπουργικού γραφείου όταν θεωρήθηκε υπεύθυνος για την προκήρυξη των εκλογών.
5. Τικ τακ
Ο Μισέλ Μπαρνιέ, ο άνθρωπος που είχε οριστεί από τις Βρυξελλες ως ο διεκπεραιωτής αυτού του δύσκού πρότζεκτ, υπενθύμισε συχνά ότι ο χρόνος περνά και βάσει του άρθρου 50, που ορίζει τον τρόπο που ένα κράτος μέλος μπορεί να φύγει από την ΕΕ, αναφέρει ρητά ότι το διάστημα των διαπραγματεύσεων είναι 2 χρόνια.
Αξιωματούχοι της βρετανικής κυβέρνησης παραδέχονται στο BBC ότι είχαν υποτιμήσει τον ρόλο του Μπαρνιέ. Οι αναπληρωτές του Μπαρνιέ έκαναν την πραγματική διαπραγμάτευση και μαζί με τον Γερμανό δικηγόρο Μάρτιν Σελμάιερ, την ψυχή της διαπραγμάτευσής από την πλευρά των Βρυξελλών, ήταν εκείνοι που όριζαν όχι μόνο το χρονοδιάγραμμα, αλλά και τι θα δεχθεί και τι θα απορρίψει η ευρωπαϊκή πλευρά.
6. Η απειλή της μη συμφωνίας δεν ήταν ποτέ αληθινή
Ο Ντέιβιντ Ντέιβις δεν έπεισε ποτέ το υπόλοιπο του υπουργικού συμβουλίου, ούτε την ίδια την πρωθυπουργό, για να κάνει την απειλή «καμία συμφωνία είναι καλύτερη από μια κακή συμφωνία» να φαίνεται αξιόπιστη.
Ειδικότερα, ο υπουργός Οικονομικών τους έλεγε ότι δεν πρέπει να μιλάνε δημόσια γι’ αυτό. Ο Ντέιβις παραπονιέται ότι ο υπουργός Οικονομικών, ήταν τόσο αγχωμένος μην τρομάζει τις επιχειρήσεις, που δεν τον άφησε να στείλει επιστολές σε δεκάδες χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις, λέγοντάς τους να προετοιμάζονται για μη συμφωνία.
Ο ίδιος ο Χάμοντ λέει ότι δεν ήθελε οι επιχειρήσεις να εγκαταλείψουν τη χώρα και να σταματήσουν να επενδύουν, οπότε το τελευταίο πράγμα που ήθελε ήταν οτιδήποτε οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι δεν θα επέλθει συμφωνία.
Οι επίσημες προβλέψεις ήταν σαφείς: Ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα μπορούσε να οδηγήσει σε δασμούς 10% για τις εξαγωγές αυτοκινήτων, και 40% στην πώληση αρνιού, λέει ο Χάμοντ.
Ο Χάμοντ δεν ήταν μόνος του σε αυτή την άποψη. Ένας από τους κορυφαίους αξιωματούχους που χειρίζονται το Brexit είπε στους υπουργούς ότι η απειλή για μη συμφωνία είναι σαν να απασφαλίζεις μια χειροβομβίδα και να την κρατάς πάνω από το κεφάλι σου.
Όταν το BBC ρώτησε τον Μπαρνιέ εάν η Μέι ή οι υπουργοί της είχαν προβεί σε μια τέτοια απειλή πίσω από τις κλειστές πόρτες, απάντησή του ήταν κατηγορηματική: «Όχι».
«Νομίζω ότι η πλευρά του Ηνωμένου Βασιλείου, που καλά ενημερωμένη και ικανή και γνωρίζει πως εργαζόμαστε στην ΕΕ, ήξερε από την αρχή ότι δεν θα επηρεαζόμασταν από μια τέτοια απειλή. Ότι δεν είναι χρήσιμο να το χρησιμοποιήσουν».
Το ίδιο επιβεβαιώνει και ο Σελμάιερ. Μάλιστα, ερωτηθείς εάν πιστεύει ότι η βρετανική πλευρά είχε προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο της μη συμφωνίας, απάντησε αρνητικά.
«Βλέπουμε ότι από τη δική μας πλευρά των συνόρων έχουμε προετοιμαστεί για ένα σκληρό Brexit», είπε. «Ωστόσο δεν βλέπουμε το ίδιο επίπεδο προετοιμασίας και την άλλη πλευρά των συνόρων».
7. Το θέμα των συνόρων της Ιρλανδίας δεν έχει τελειώσει
Δεν βλέπουν μόνο στις Βρυξέλλες το Brexit σαν απειλή, αλλά και στο Δουβλίνο. Γι’ αυτό ήθελαν να ενταχθεί στη συζήτηση από την αρχή.
Μετά το Brexit, τα σύνορα μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Ιρλανδίας θα είναι το μόνο χερσαίο σύνορο μεταξύ ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου. Για τη διαφύλαξη της ειρήνης, όλοι συμφώνησαν ότι δεν πρέπει να υπάρχουν συνοριακοί έλεγχοι. Ωστόσο, η επιθυμία της ΕΕ να προστατεύσει την ενιαία αγορά της, θα σήμαινε ότι έπρεπε να ελέγχονται ορισμένα αγαθά, όπως τα ζώα εκτροφής και τα χημικά που περνάνε τα σύνορα.
Το επιχείρημα ήταν ότι μια Βρετανία στην εποχή μετά το Brexit θα μπορούσε να κάνει μια εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ του Τράμπ και θα επέτρεπε για παράδειγμα την εισαγωγή κρέατος που έχει πλυθεί με χλώριο ή έχει ορμόνες. Χωρίς συνοριακούς ελέγχους, αυτά τα απαγορευμένα εμπορεύματα θα μπορούσαν να εισέλθουν και στην ΕΕ, υπονομεύοντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα τροφίμων και φέρνοντας αθέμιτο ανταγωνισμό για τα ευρωπαϊκά προϊόντα, λόγω της χαμηλής τιμής τους.
Η Ιρλανδία και η ΕΕ απαίτησαν μια εγγύηση (ή ένα backstop) ότι οποιαδήποτε εμπορική συμφωνία τελικά υπογραφεί μεταξύ των δύο πλευρών, δεν θα φτάναμε ποτέ σε πολύ αυστηρούς ελέγχους στα σύνορα.
Οι υποστηρικτές του Brexit το είδαν σαν παγίδα σχεδιασμένη να κρατήσει το Ηνωμένο Βασίλειο δεσμευμένο στους κανόνες της ΕΕ και σε μια τελωνειακή ένωση.
Αλλά μετά από μήνες, η Μέι συμφώνησε, υπό την πίεση της μη προόδου στις διαπραγματεύσεις.
Η συμφωνία περιλαμβάνει ένα backstop που θα επέτρεπε τη Βόρεια Ιρλανδία να παραμείνει ευθυγραμμισμένη με ορισμένους κανόνες της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, εάν δεν μπορεί να επιτευχθεί άλλη λύση πριν από το τέλος της μεταβατικής περιόδου (τέλος του 2020).
Αυτό σημαίνει ότι τα εμπορεύματα που εισέρχονται στη Βόρεια Ιρλανδία από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να ελέγχονται για να διαπιστωθεί αν πληρούν τα πρότυπα της ΕΕ (ουσιαστικά δημιουργούν σύνορα μεταξύ των δύο περιοχών).
Ακόμη και σήμερα ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλοί στη βρετανική πολιτική που είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν τη συμφωνία της Μέι. Ο Ντέιβις ακόμη κατηγορεί την Ντάουνινγκ Στριτ για τη συμφωνία του backstop. «Συμφώνησαν στο backstop γιατί ήταν απεγνωσμένοι να σημειώσουν πρόοδο. Ουσιαστικά τα έχασαν», λέει.
8. Το όνειρο της ΕΕ ότι η Βρετανοί μπορεί να αλλάξουν γνώμη
«Προσπαθούσε να με αποπλανήσει…. Ο Μάρτιν (Σελμάιερ) μου είπε: “Κοιτά, γιατί δεν κάνουμε μια συμφωνία που θα το βάλουμε όλο αυτός τον πάγο για πέντε χρόνια. Να δούμε πως θα πάνε τα πράγματα”», λέει ο αναπληρωτής πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Λίντινγκτον στο BBC.
Ο Ντόναλντ Τουσκ μια φορά έκανε ένα αστείο με το ενδεχόμενο οι Βρετανοί να πάρουν πίσω το Brexit: «Ποιος ξέρει. Μπορεί να λέτε ότι είμαι ονειροπόλος, αλλά δεν είμαι ο μόνος», είπε δανειζόμενος τους στοίχους του Imagine.
Ωστόσο, με την έρευνα του BBC αποκαλύπτεται για πρώτη φορά ότι υπήρχε πρόταση να μπει το Brexit στον πάγο.
9. Οι Βρετανοί βουλευτές δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε τίποτα
«Τα δύο μεγάλα κόμματα προσπαθούσαν να χειραγωγήσουν το ένα το άλλο σε όλη αυτή τη διαδικασία». Ο υπουργός Εξωτερικών της Ιρλανδίας, Σιμόν Κόβενεϊ στηλιτεύει την αποτυχία του Βρετανικού Κοινοβουλίου και του πολιτικού συστήματος να επιτύχει συναίνεση για τον Brexit. Κάτι εντελώς διαφορετικό με αυτό που συνέβη στο Δουβλίνο. Κατηγορεί γι’ αυτό τόσο τους Εργατικούς όσο και τους Τόρις. Ακόμη και οι Τόρις, χωρίστηκα για το τι Brexit θέλουν.
10. Εν κατακλείδι: όλα ήταν μια απίστευτη παρεξήγηση…
Η έρευνα του BBC καταλήγει ότι όλα ήταν μια μεγάλη παρεξήγηση. «Αν ο μόνος στόχος της ΕΕ είναι η κοινή αγορά προφανώς θα μπορούσε η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία να αναγκάσει τη γερμανική κυβέρνηση να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις του Λονδίνο. Αλλά για τους Γερμανούς, η ΕΕ είναι πολλά περισσότερα από την κοινή αγορά. Είναι το πεπρωμένο τους. Είναι ο τρόπος να μην ξαναζήσουν τη φρίκη της ιστορίας. Τόσο πολύ που ακόμη και η ίδια η αυτοκινητοβιομηχανία κατανοεί ότι αυτό είναι σημαντικότερο από το να πουλάμε αυτοκίνητα στο Ηνωμένο Βασίλειο», λέει ο Τίμερμανς.
Τόσο ο Τίμερμανς όσο και άλλοι ευρωπαίοι πολιτικοί πιστεύουν ότι οι Βρετανοί δεν καταλαβαίνουν την ιδεολογία πίσω από το ευρωπαϊκό ιδεώδες.
Οι υποστηρικτές του Brexit, όπως ο Μπόρις Τζόνσον δεν αμφισβητούν την ιστορία αλλά αμφιβάλλουν αν οι ηγέτες οποιασδήποτε χώρας, θα αποφασίσουν να βλάψουν πρόθυμα τις οικονομίες τους. Είπε δημόσια ότι «οι χώρες της ΕΕ θα θέλουν να μας πουλήσουν τα αυτοκίνητά τους ή το τυρί τους ή ακόμα και το Prosecco».
Εξόργισε τον Τίμερμανς αυτή η δήλωση; «Ναι. Ίσως είμαι λίγο σκληρός αλλά είναι καιρός να γίνουμε λίγο σκληροί. Και επειδή δεν είμαι σίγουρος ότι αυτός (ο Τζόνσον) ήταν ειλικρινής. Είχα πάντα την εντύπωση ότι παίζει παιχνίδια».
Ο Ντέιβιντ Λίντινγκτον -γνωστός φιλοευρωπαϊστής- συμφωνεί ότι η ΕΕ θεωρείτο πάντα ένα πολιτικό πρότζεκτ, αλλά λέει ότι χρειάζονται δύο για να υπάρξει μια παρεξήγηση. Και οι ηγέτες της ΕΕ υποτίμησαν τον ευρωσκεπτικισμό.
Αυτές οι παρεξηγήσεις έχουν επικρατήσεις και στις διαπραγματεύσεις για το Brexit, καθώς και οι δύο πλευρές δεν έχουν υπολογίσει σωστά πως θα αντιδράσει η άλλη πλευρά.
Και ακόμη κανείς δεν ξέρει πως αυτό το διαζύγιο να εξελιχθεί….
