Δίνει λύσεις ή προσθέτει προβλήματα το νομοσχέδιο για την συνεπιμέλεια; Γράφει η Λίλα Λιναρδάτου

Γράφει η Λίλα Δ. Λιναρδάτου, Δικηγόρος Αθηνών, Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Σπουδών στην Πολιτιστική Διαχείριση του Ε.Α.Π.

Σε δημόσια διαβούλευση από τις 18.03.2021, η οποία ολοκληρώνεται την Πέμπτη 1.4.2021 τέθηκε η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, με τίτλο: «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων και άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου». Η ψήφιση του νομοσχεδίου αυτού αναμένεται για πρώτη φορά να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο μέχρι σήμερα ισχύον οικογενειακό δίκαιο, 37 χρόνια μετά τη θέσπισή του (με το ν.1329/1983, επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου).

Το εισαγώμενο προς διαβούλευση νομοσχέδιο, το οποίο έχει στον πυρήνα του την εισαγωγή του θεσμού της «υποχρεωτικής συνεπιμέλειας», έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις εκατέρωθεν: Από τη μία πλευρά διάφορες οργανώσεις κυρίως γυναικείες και φεμινιστικές έχουν διατρανώσει την πλήρη αντίθεσή τους με τις προωθούμενες αλλαγές, ενώ από την άλλη, κατά βάση ομάδες διαζευγμένων πατέρων επιθυμούν διακαώς τη μεταρρύθμιση του ισχύοντος νομικού πλαισίου.

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου, η αξιολογούμενη ρύθμιση αποσκοπεί στην ενεργή παρουσία και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του τέκνου, μετά τη διάσταση, το διαζύγιο ή την ακύρωση του γάμου. “Για τον σκοπό αυτό, αφενός μεν εκκινεί από την τήρηση της αρχής της ισότητας των γονέων στις ευθύνες και τα δικαιώματα έναντι του τέκνου, αφετέρου δε, αποβλέπει πρωτίστως στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του τέκνου, καθόσον βασικός σκοπός είναι η ψυχική υγεία του ανηλίκου τέκνου, η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό περιβάλλον και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Προωθείται ο διάλογος μεταξύ των γονέων και ενισχύεται η προσπάθειά τους να αντιμετωπίζουν ζητήματα που αφορούν το τέκνο τους με αμοιβαία αποδεκτές λύσεις, χωρίς έριδες και διαφωνίες, με τρόπο που θα συμβάλλει στην ομαλή ανάπτυξη και διαπαιδαγώγηση αυτού”.

Οι βασικότερες αλλαγές που προωθούνται με το νέο νομοθετικό πλαίσιο:

√ Εισάγεται ο κανόνας της κατ΄ αρχήν υποχρεωτικής από κοινού και εξίσου άσκησης της γονικής μέριμνας από τους δύο γονείς σε περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων.

√ Θεσπίζεται το μαχητό τεκμήριο επικοινωνίας του 1/3 του συνολικού χρόνου για την επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει. Με άλλα λόγια εισάγεται ένα minimum χρόνου τον οποίο θα περνάει το τέκνο με το γονέα, σε περίπτωση που δεν εφαρμόζεται ο κανόνας της ισομερούς διαβίωσής με τον κάθε γονέα.

√ Προωθείται ο θεσμός της διαμεσολάβησης για ζητήματα που αφορούν τη γονική μέριμνα σε περίπτωση διαφωνίας κατά την άσκησή της.

√ Θεσπίζονται ενδεικτικά́ κριτήρια κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία από το δικαστήριο για να αποφασίσει ως προς την αφαίρεση της γονικής μέριμνας από́ τον υπαίτιο γονέα.

√ Τέλος, δίνεται η δυνατότητα στους γονείς για τους οποίους οι δικαστικές αποφάσεις για την επιμέλεια ή επικοινωνία των παιδιών τους δεν έχουν καταστεί αμετάκλητες, να προσφύγουν εντός προθεσμίας δύο ετών από την δημοσίευση του νέου νόμου και να τις τροποποιήσουν αναδρομικά, σύμφωνα με αυτόν.

Αν και το φερόμενο προς διαβούλευση νομοσχέδιο εμφορείται από καλές προθέσεις, καθώς με αυτό επιζητείται η καθιέρωση της συνευθύνης και κοινής συμμετοχής των γονέων σε όλα τα ζητήματα που αφορούν το τέκνο τους μετά τη λύση του γάμου τους, η τελική του διατύπωση περιλαμβάνει επικίνδυνες ασάφειες και σοβαρές αστοχίες με συνέπεια να εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσον τελικά επιτυγχάνει το σκοπό του.

Βασική αδυναμία του νομοθετήματος είναι ότι εισάγει οριζόντιες ρυθμίσεις περιορίζοντας τη δυνατότητα του δικαστή να κρίνει εξατομικευμένα την κάθε περίπτωση, όπως υπαγορεύει η θεμελιώδης αρχή της προάσπισης των συμφερόντων του τέκνου. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με την προαναφερθείσα εισαγωγή του ποσοτικού τεκμηρίου της επικοινωνίας, ενός δηλαδή αριθμητικού κριτηρίου επί μη οικονομικού ζητήματος. Το θεσπιζόμενο μαχητό τεκμήριο επικοινωνίας του 1/3 σε κάθε περίπτωση πάσχει από ασάφεια και επιδέχεται πολλαπλών ερμηνειών.

Παράλληλα εγείρονται σοβαρά πρακτικά ερωτήματα που αφορούν την καθημερινότητα του παιδιού με πιο σημαντικό την εναλλασσόμενη ισόχρονη κατοικία του, δηλαδή την ισόχρονη διαμονή του εκ περιτροπής και με τους δύο γονείς.

Τέλος, η απαίτηση ύπαρξης αμετάκλητης καταδίκης σε βάρος ενός γονέα σε περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας, ως λόγου αφαίρεσης της γονικής μέριμνας από τον γονέα – δράστη, ουσιαστικά υποχρεώνει το γονέα- θύμα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα (που μπορεί να φτάσει ως και τα δέκα χρόνια) να έχει επαφή με το θύτη και να λαμβάνει αποφάσεις για το τέκνο ή τα τέκνα τους από κοινού με αυτόν.

Από την άλλη πλευρά η προώθηση του θεσμού της διαμεσολάβησης αποτελεί μία θετική εξέλιξη, καθώς προωθεί το διάλογο μεταξύ των γονέων και ενθαρρύνει την ανεύρεση εξωδικαστικών λύσεων. Ωστόσο, θα πρέπει να υπάρξει σχετική πρόβλεψη ώστε να αποφεύγεται η επιπρόσθετη οικονομική επιβάρυνση, τουλάχιστον των οικονομικά ευάλωτων γονέων.

Προκαλεί πάντως εντύπωση ότι Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν εξέτασε άλλες λύσεις όπως για παράδειγμα τη δημιουργία ειδικών οικογενειακών δικαστηρίων στελεχωμένων από ειδικευμένους δικαστές, τα οποία θα συνεπικουρούνται από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς και θα μπορούν να εκδίδουν αποφάσεις κρίνοντας την κάθε υπόθεση ξεχωριστά.

Συμπερασματικά εγείρονται σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσον το νομοσχέδιο αυτό μπορεί πράγματι να εξυπηρετήσει καλύτερα από το τρέχον νομοθετικό πλαίσιο το συμφέρον του τέκνου ή αντιθέτως καταλήγει στο να εργαλειοποιήσει το τέκνο, καθιστώντας το έρμαιο αντιδικιών και εγωιστικών διενέξεων των γονέων του, αντί να το προστατεύει αμβλύνοντας κατά το δυνατό τη δυσάρεστη για αυτό συνθήκη του χωρισμού των γονέα.