Μια περιοχή που πλήττεται από μια σχετικά εκτεταμένη φυσική καταστροφή, αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των φάσεων της:
(1) άμεσης παροχής έκτακτης βοήθειας
(2) αποκατάστασης της τεχνικής-κοινωνικής-οικονομικής υποδομής και
(3) ανασυγκρότησης
Όμως πριν φτάσουμε στην αντιμετώπιση, πρέπει να έχουμε ολοκληρώσει την ακόμη σημαντικότερη φάση της
(0) πρόληψης-προετοιμασίας
Αυτή έχει τη μορφή μελέτης, σχεδιασμού, υλοποίησης και εφαρμογής μέτρων, ενημέρωσης, εκπαίδευσης, έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογιών, και σε βάθος χρόνου αναθεώρησης όλων των παραπάνω φάσεων για την βελτίωση και βελτιστοποίηση τους.
Η πρόληψη αποτελεί φάση ενεργειών που δεν συντελούνται υπό πίεση χρόνου και υπό πίεση άμεσης απειλής της ζωής. Μπορεί να αποτρέψει πολλές καταστροφικές συνέπειες, μειώνει τις ανάγκες της αποκατάστασης και μακροπρόθεσμα εξοικονομεί πόρους που μπορούν να διοχετευθούν απευθείας σε αναπτυξιακές δράσεις, ενώ παράλληλα δημιουργούνται ασφαλέστερες, αποτελεσματικότερες και οικονομικότερες στη διάρκεια ζωής τους, υποδομές.
Ακολουθώντας την βασική αρχή η οποία αποτελεί και ιστορικά αποδεδειγμένη πραγματικότητα, ότι η πρόληψη για την αποφυγή μιας καταστροφής (ή μετριασμός των συνεπειών της) προλαμβάνει την απώλεια ζωής και είναι πολύ πιο οικονομική από την αποκατάσταση, και ιδιαίτερα εφόσον δεν μιλάμε για πρωτόγνωρα στην ανθρώπινη ιστορία φαινόμενα, είναι παράλογο, ακατανόητο και απαράδεκτο το ότι θέματα που έχουν λυθεί παγκοσμίως εδώ και δεκαετίες δεν φαίνεται ικανή μια σύγχρονη κοινωνία να τα απαιτήσει από τους δημοκρατικούς αντιπροσώπους της, τουλάχιστον για μισό αιώνα (αν θεωρήσουμε ότι πριν δεν υπήρχαν τα μέσα και η ευχέρεια).
Σε κάτι πιο πρακτικό, τα στοιχεία που απαρτίζουν την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών είναι:
1. Συστήματα παρακολούθησης και πρόγνωσης φαινομένων υπάρχουν, τα οποία ίσως μπορούν να βελτιωθούν και να επεκταθούν με περισσότερους σταθμούς μέτρησης-καταγραφής.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι με τις τελευταίες καταστροφές σε κάποιες θέσεις στις επαρχιακές οδούς αποκαλύφθηκαν παλαιές λιθοδομές και αγωγοί (π.χ. στην στροφή της επαρχιακής οδού στην θέση «Σπηλιά του Κότσυφα» Πυλάρου όπου κατέρρευσε το πρανές κατάντη του δρόμου) στις οποίες είναι εμφανές ότι για πάρα πολλές δεκαετίες πίσω στο παρελθόν προφανώς δεν υπήρχαν αυτές οι απαιτήσεις για μεγαλύτερες διατομές αγωγών και οχετών ομβρίων. Οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές, όπως η περισσότερη βλάστηση που κάλυπτε τα βουνά και οι περισσότερες ελεύθερες επιφάνειες για την απορρόφηση των υδάτων στο έδαφος (σήμερα έχουμε καλύψει τεράστιες επιφάνειες με κατασκευές, επιστρώσεις και δρόμους) αλλά σίγουρα είναι γεγονός και ο εξαιρετικά μεγαλύτερος όγκος βροχοπτώσεων όπως αναφέρουν οι αρμόδιοι επιστήμονες μετεωρολόγοι. Για αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα άμεσα, αλλά είναι κάτι που πρέπει να συζητήσουμε και να διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά μακρορπόθεσμα, με αλλαγή συνηθειών, μείωση κατανάλωσης ενέργειας κλπ.
Φωτογραφία: θέση Σπηλιά του Κότσυφα, παλαιός αγωγός λιθοδομή (Τηλ.Μπεριάτος 20-9-2020)
2. Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πλέον υπάρχει και σε συνδυασμό με την ευρεία και άμεση ενημέρωση και επικοινωνία των ανθρώπων στην εποχή μας λειτουργεί καλά όπως αποδεικνύεται.
3. Προληπτικά μέτρα σχεδιασμού (όπως οριοθέτηση ζωνών κινδύνου και απαγόρευση δόμησης όπως και απαλλοτριώσεις) είναι αυτά που λείπουν σε μεγάλο βαθμό στην χώρα μας και απαιτούν δύσκολες αποφάσεις και μεγάλο πολιτικό και οικονομικό κόστος.
Για παράδειγμα είναι μάλλον επιβεβλημένη μια οριοθέτηση τουλάχιστον τμήματος της πλημμυρικής πεδιάδας έξω από τον οικισμό της Αγ.Ευφημίας με απαγόρευση δόμησης. Δηλαδή κάνουμε οριοθέτηση ζώνης ανάσχεσης, στην οποία θα πρέπει να μην ανεγείρονται ευαίσθητες κατασκευές και κτίρια π.χ. κατοικίες παρά μόνο ίσως βοηθητικές κατασκευές.
Σε αυτό το στάδιο απαιτούνται υδρολογικές μελέτες ώστε να καθοριστούν οι λεκάνες απορροής και οι όγκοι νερού που αυτές θα υποδεχθούν άρα καθορίζονται τα έργα κατασκευαστικά και οι απαιτήσεις σε είδη και κλίμακα αυτών.
Φωτογραφία: Αγ.Ευφημία, πλημμυρική περιοχή (Τηλ.Μπεριάτος 20-9-2020)
4. Κατασκευαστικά έργα προστασίας λείπουν, απαιτούν μεγάλα χρονικά διαστήματα για την μελέτη και εφαρμογή και έχουν μεγάλο οικονομικό κόστος.
Στο παραπάνω παράδειγμα της Αγ.Ευφημίας θα συνεχίζαμε με σημεία υπερχείλισης των ρεμάτων που θα κατευθύνουν νερά σε ανοιχτές περιοχές (ελεγχόμενες σκόπιμες «πλημμυρικές επιφάνειες» ανάντη του οικισμού) όπου θα έχουν δημιουργηθεί αγωγοί αποστράγγισης ώστε να επιβραδύνεται η εκροή όταν αυτή τελικά διοχετεύεται στους περιορισμένους αγωγούς που διατρέχουν τον οικισμό και εκβάλουν στην θάλασσα.
Δηλαδή ελέγχουμε (καθυστερούμε και μειώνουμε την ροή) και την κατευθύνουμε εκεί που θέλουμε) με δημιουργία έργων ανάσχεσης για την συγκράτηση των υδάτων με την μορφή λεκανών ανάσχεσης δηλαδή ανοικτών ταμιευτήρων όπως είναι οι λιμνοδεξαμενές, και έργα διοχέτευσης πλημμύρας με την μορφή προστατευτικών αναχωμάτων γύρω από τον οικισμό και ανοικτών αγωγών αποφόρτισης δηλαδή κανάλια που οδηγούν τα νερά στην θάλασσα.
Όμως μην ξεχνάμε ότι πρέπει να βάλουμε στην εξίσωση και το περιβάλλον, τόσο ως παράγοντα σχεδιασμού όσο και ως μνημείου χρίζοντος προστασίας. Έτσι η αποψίλωση των λοφοπλαγιών αποτελεί ένα από τα κύρια αίτια αύξησης των ροών απορροής και η αναδάσωση ή φύτευση (γιατί δεν ξέρουμε πότε ήταν δάσος) καθώς η βλάστηση βοηθά την σταθεροποίηση του εδάφους (με το ριζικό σύστημα) και μειώνει την ταχύτητα και την διαβρωτική δύναμη (με τα κλαδιά και φυλλώματα). Για την διατήρηση της φύσης πρέπει να μελετήσουμε αν επηρεάζονται η πανίδα και χλωρίδα της περιοχής.
5. Ατομικές ενέργειες που πηγάζουν από την ατομική ευθύνη. Ναι, η πολιτεία υπάρχει για να καθοδηγεί και να επιλαμβάνεται, αλλά το κράτος είμαστε όλοι μας (έδαφος-λαός-κυβέρνηση), επομένως πρέπει να ακολουθούμε τις προβλέψεις και να τηρούμε τις απαγορεύσεις των νόμων (π.χ. όροι δόμησης και αυθαίρετες κατασκευές σε δασικές εκτάσεις και υδατορέματα), να υπακούμε στις οδηγίες των κρατικών υπηρεσιών και στελεχών και να φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε, να εκπαιδευόμαστε και γενικά να είμαστε προετοιμασμένοι και ενεργοί ως οφείλουμε ως ενήλικες, πολίτες, γονείς κλπ. (προς τον εαυτό μας και τους γύρω μας).
6. Σύστημα και υπηρεσίες άμεσης βοήθειας και αποκατάστασης υπάρχουν και λειτουργούν αρκετά καλά αλλά απαιτούν βελτιώσεις σε θέματα συντονισμού και εκπαίδευσης. Οι δημόσιοι και εθελοντικοί φορείς ενώ συνεργάζονται παραγωγικά, πρέπει να βρουν τρόπους να είναι ακόμη πιο αποτελεσματικοί και για αυτό χρειάζονται απλά πράγματα όπως συνένωση υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και ενιαία πρωτόκολλα επικοινωνίας και αποτύπωσης σημείων επέμβασης και βλαβών.
Ακόμη και σε αυτή την έκτακτη ανάγκη για άλλη μια φορά οι αρχές σχεδόν ενημερώνονται πρώτα από τα τοπικά ΜΜΕ, πράγμα που δεν είναι αφύσικο και κακό αλλά μπορεί να γίνει πιο συστηματικό, δηλαδή οι πολίτες και δημοσιογράφοι μπορούν να αναφέρουν και να αποστέλλουν ταυτόχρονα εικόνες και περιγραφές σε ένα ενιαίο (σε τοπικό επίπεδο π.χ. Περιφερειακή Ενότητα) κέντρο επιχειρήσεων κρίσεων. Αυτό είναι το ανάλογο της επιστήμης των πολιτών που έχοντας πλέον όλοι μας μαζί μας κάμερα και άμεση διαδικτυακή σύνδεση μπορούμε να στέλνουμε πληροφορίες σε επιστημονικούς και περιβαλλοντικούς φορείς και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο!
Προφανώς δεν θα λύσουμε το πρόβλημα εμείς που δεν έχουμε την εξειδίκευση και την εμπειρία που απαιτείται (αλλά οι εξειδικευμένοι επιστήμονες και οι αρμόδιοι επικεφαλής), ούτε έχουμε κάνει μετρήσεις και μελέτες που είναι πάντα η ενδεδειγμένη και επιστημονικά ορθή διαδικασία (αλλά και νόμιμη διαδικασία μην ξεχνάμε) για να ξέρουμε με ακρίβεια τα μεγέθη και τις απαιτήσεις.
Το παρόν άρθρο έχει σκοπό να δώσει έναυσμα αισιοδοξίας ότι πάντα υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσουμε τα φυσικά φαινόμενα προσαρμοζόμενοι με σεβασμό στο περιβάλλον και την φύση της οποίας είμαστε μόνο ένα μέρος και όχι επικυρίαρχοι.
Επίσης σκοπός είναι να ξεκινήσει ένας διάλογος σε στέρεες βάσεις (γιατί αν δεν είμαστε ενημερωμένοι δεν μπορούμε να έχουμε ορθή άποψη) και μια συνεργασία πολιτών και φορέων που θα οδηγήσει στην ταχύτερη επίλυση των θεμάτων. Να διευκρινήσουμε ότι η ορθή άποψη δεν είναι μία αλλά υπάρχουν πάντα πολλές εναλλακτικές και προκρίνεται κάποια από αυτές κατόπιν συγκερασμού και συμβιβασμών πολλών παραμέτρων (απαιτήσεις κόστους, χρόνου, διακύβευμα π.χ. ανθρώπινες ζωές ή οικονομική δραστηριότητα) ανάλογα με τις προτεραιότητες που θέτουμε. Έτσι δεν υπάρχει μία σωστή λύση αλλά υπάρχει κάθε φορά μία ίσως καταλληλότερη, επομένως αντί να στεκόμαστε σε αυτά που διαφωνούμε, καλύτερα να αρχίσουμε να μετράμε αυτά στα οποία συμφωνούμε..
Εκτός από τον προσεκτικό σχεδιασμό στα πλαίσια της δημόσιας προσπάθειας που πρέπει να είναι διαρκής και να χαρακτηρίζεται από διορατικότητα, είναι σημαντική και η ατομική συμπεριφορά που γίνεται τελικά συλλογική προσπάθεια.
Τηλέμαχος Μπεριάτος
MSc, Διπλ. Πολιτικός-Δομοστατικός μηχανικός, μέλος ΤΕΕ
Αργοστόλι, Σεπτέβριος 2020
