Οινοδόχον ληκύθιον, ελαιοδόχον ληκύθιον και μυροδόχον ληκύθιον: Η Καινοτόμος έρευνα του Γεράσιμου Μ. Μήλα, εμπνευσμένη από την ιστορική και λαογραφική έρευνα, έρχεται να αφήσει το στίγμα της στα ταφικά έθιμα του σήμερα.
Εισαγωγή
Η εργασία αυτή έχει σκοπό της να αναδείξει την ιστορική και λαογραφική έρευνα, μέσα από την οποία ο Ιστορικός Τέχνης και επιχειρηματίας Γεράσιμος Μήλας εμπνεύστηκε την δημιουργία τριών πήλινων αγγείων, του οινοδόχου λυκύθιου, του ελαιοδόχου ληκύθιου και του μυροδόχου ληκύθιου. Αρχικά γίνεται μια σύντομη αναδρομή στην χρήση και σημασία του λαδιού του κρασιού και των αρωμάτων από την αρχαία εποχή ως τους νεότερους χρόνους σε σχέση με τα νεκρικά έθιμα. Στην συνέχεια παρατίθενται στοιχεία σχετικά με την Λήκυθο ως αρχαιολογικό εύρημα και το πώς συνδέεται με την δημιουργία των Χριστιανικών Ληκυθίων από τον Γ. Μήλα.
Κύριο Μέρος
Το λάδι και το κρασί συνδέονται με ταφικά έθιμα από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων. Ο λόγος είναι ότι αποτελούν μαζί με το ψωμί είδη βασικής διατροφής που ευδοκιμούν και βρίσκονται σε αφθονία σε τόπους γύρω από την Μεσόγειο. Ένας ακόμη σημαντικός λόγος είναι η στενή τους σχέση με την χριστιανική θρησκεία αλλά και με τις θρησκευτικές τελετές. Τα δύο αυτά προϊόντα είναι επιφορτισμένα με βαρύ πολιτισμικό φορτίο, αφού συνδέονται με πολιτισμικές εκδηλώσεις, γιορτές, κ.α (Τσιμπιρίδου 1993)
Τα ταφικά έθιμα βασίζονται σε δοξασίες ύπαρξης ζωής μετά τον θάνατο και έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τους θανόντες να μεταβούν ομαλά από την ζωή επί γης στην ζωή μετά τον θάνατο και να συνυπάρξουν με τις άλλες ψυχές(Τσιμπιρίδου 1993). Επιπλέον, τα έθιμα αυτά έχουν εξαγνιστικό και καθαρκτικό χαρακτήρα και έχουν στόχο την εν ειρήνη ανάπαυση της ψυχής του νεκρού, απαλλαγμένη από τις αμαρτίες, αλλά και την προστασία των ζωντανών από τους νεκροδαίμονες-βρικόλακες. Γι αυτό και ο ετοιμοθάνατος εξομολογείται και λαμβάνει την Θεία Κοινωνία. Τέτοιο καθαρκτικό ρόλο παίζουν, επίσης, το κρασί το λάδι και τα μοίρα, που χρησιμοποιούνται ευρέως στα έθιμα και στις τελετουργίες του θανάτου(ΕΑΠ, σ. 103).
Τα ταφικά έθιμα αποτελούν μείξη παγανιστικών και χριστιανικών στοιχείων, που ξεκινούν από την αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα την ομηρική εποχή. Ήδη από τότε η διαδικασία της κηδείας(<κήδομαι=φροντίζω) του νεκρού χωριζόταν σε τέσσερα στάδια, την πρόθεση, την εκφορά, την ταφή και τον περίδειπνο τα οποία διατηρούνται λιγότερο ή περισσότερο με κάποιες παραλλαγές έως σήμερα, που σύμφωνα με τον Gennep, χωρίζονται σε τρία στάδια, τον Αποχωρισμό, την Μεταβατική ή Περιθωριακή κατάσταση και την Ενσωμάτωση(Τσιμπιρίδου 1993).
Από τα αρχαία χρόνια υπάρχουν μαρτυρίες για την χρήση κρασιού και λαδιού και αρωμάτων κατά την τήρηση των ταφικών εθίμων. Στα Ομηρικά έπη μαρτυρείται η μεγάλη σημασία που έδιναν στην ταφή των νεκρών και πολλές αναφορές στην στενή σχέση του λαδιού και του κρασιού με αυτή. Στην Ιλιάδα παρουσιάζονται σκηνές όπου ο νεκρός αλείφεται με λάδι πριν φορέσει το σάβανο, αλλά και μεταξύ των σπονδών που άφηναν δίπλα στον νεκρό ήταν και δοχεία με λάδι και κρασί. Στην Νεκυία της Οδύσσειας(Ραψωδία λ’) όταν ο Οδυσσέας ακολουθεί τις οδηγίες της Κίρκης για να κατέβει στον Κάτω Κόσμο να συναντήσει το πνεύμα του Τειρεσία, σκάβει λάκκο και προσφέρει σπονδές από μείγμα από μέλι, γάλα και κρασί.
βόθρον ὄρυξ᾽ ὅσσον τε πυγούσιον ἔνθα καὶ ἔνθα,
ἀμφ᾽ αὐτῷ δὲ χοὴν χεόμην πᾶσιν νεκύεσσι,
πρῶτα μελικρήτῳ, μετέπειτα δὲ ἡδέι οἴνῳ,
Πολλές μαρτυρίες περιγράφουν την χρήση του κρασιού κατά την διάρκεια της προετοιμασίας του νεκρού ως μύρο, με παρόμοιο τρόπο, όπως όταν ο παππάς την ώρα του μυστηρίου της βάπτισης μυρώνει το παιδί, αλλά και ως καθαριστικό με σκοπό την πνευματική πάλη του νεκρού. Έριχναν επίσης κρασί στο χώμα πριν ανοιχτεί ο τάφος, αλλά και πάνω στον νεκρό πριν την ταφή(Τσιμπιρίδου 1993). Άλλη μαρτυρία από τις Κυδωνίες παρουσιάζει τον παππά να χύνει λάδι πάνω στον νεκρό, καθώς και ένα μείγμα από κρασί και χώμα(ΕΑΠ, σ. 103).
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως αντικείμενα, τα οποία τοποθετούνταν στους τάφους μαζί με τους νεκρούς, τα κτερίσματα. Μεταξύ των κτερισμάτων, σε πολλούς τάφους εμφανίζονται διαφόρων ειδών πήλινα δοχεία τα οποία περιείχαν λαδί, κρασί και αρώματα. Τέτοια είναι και η λήκυθος, πήλινο αγγείο, που χρησιμοποιούταν για σπονδές στους νεκρούς. Χωρίζεται σε τρεις βασικές κατηγορίες την κυλινδρική, την λήκυθο τύπου Δηιάνειρας και την Αρυβαλλόσχημη Λήκυθο(users.sch).
Πιο συγκεκριμένα η χρήση της αττικής λευκής ληκύθου χρονολογείται στην Αθήνα από το 470-460 π. Χ. Συνήθως, τα αγγεία αυτά περιείχαν, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω λάδι και μύρα για την επάλειψη του νεκρού, ενώ ήταν στολισμένα με εικόνες σχετικά με τον νεκρό, τον τάφο του ή την μεταθανάτια ζωή. Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις, που χρησιμοποιούνταν ως απλά αποθηκευτικά δοχεία(greek-language).
Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων αγγείων είναι η λευκή αττική λήκυθος <<του ζωγράφου του Αχιλλέα>> και η λευκή αττική λήκυθος <<του ζωγράφου του Bonsaquet>>, που βρέθηκαν στην Ερέτρια και φιλοξενούνται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο(greek-language).
Με το πέρασμα των χρόνων, οι λήκυθοι, αν και ήταν παγανιστικά τελετουργικά αγγεία, βρήκαν την θέση τους ανάμεσα στα χριστιανικά ταφικά έθιμα, αφού βρέθηκαν μεταξύ των κτερισμάτων στους τάφους των πρώτων χριστιανών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πήλινη λήκυθος, που βρέθηκε στην περιοχή Μυγδαλέζα στα Σταμάτα της Αττικής και φιλοξενείται στο Βυζαντινό Μουσείο. Πρόκειται για ένα αγγείο με κυλινδρικό σώμα, μακρύ λαιμό και λαβή από την μια μεριά. Χρονολογείται γύρω στον 6ο αιώνα(byzantinemuseum).
Αναμφίβολα, ανέκαθεν η ανθρώπινη κοινωνία αντιμετώπιζε τον θάνατο ως κάτι πολύ σημαντικό συνεπώς τα ταφικά έθιμα και τις διάφορες τελετουργίες, τηρούνταν αυστηρά μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Σήμερα, λόγω της αποξένωσης των ανθρώπων αλλά και του τρόπου ζωής στα αστικά κέντρα διάφορα νεκρικά έθιμα (μοιρολόι ,ξενύχτι )έχουν χαθεί.
Παρατηρώντας, λοιπόν, ότι οι Ιερείς αποθηκεύουν το λάδι, το κρασί και τα αρώματα, τα οποία πρόκειται να χρησιμοποιήσουν κατά την εξόδιο ακολουθία, σε παλιά, συνήθως φθαρμένα, που φέρουν ακόμα και την εμπορική τους ετικέτα, μπουκαλάκια, ο Γεράσιμος Μ. Μήλας, Ιστορικός Τέχνης και επιχειρηματίας, είχε μια καινοτόμο ιδέα. Εμπνευσμένος από την ιστορική και λαογραφική του έρευνα σχετικά με τα ταφικά έθιμα, πιο συγκεκριμένα από την Πήλινη Λήκυθο του 6ου αιώνα, κατασκευάζει τρία πήλινα δοχεία σε σχήμα φιάλης, με μακρόστενο λαιμό και λαβή στήριξης από την μια μεριά. Τα αγγεία αυτά είναι το οινοδόχον ληκύθιον, το ελαιοδόχον ληκύθιον καθώς και το μυροδόχον ληκύθιον. Κατασκευάζονται και εμφιαλώνονται αποκλειστικά από τον ίδιο στο Ληξούρι Κεφαλλονιάς, φέρουν σκαλιστό λογότυπο της επωνυμίας milmakκαι προορίζονται αποκλειστικά για ταφική χρήση.
Επίλογος
Το αποτέλεσμα της ενασχόλησης και της αγάπης του Γ. Μήλα με την παράδοση και την διατήρησή της, καθώς και των επιστημονικών γνώσεων του ,είναι ανάμεσα στις ποικίλες δράσεις του, και η διεκδίκηση της ευρεσιτεχνίας των αγγείων που προαναφέρθηκαν, τα οποία είναι εμπνευσμένα από μακρόχρονη εθιμοτυπική και λαογραφική παράδοση. Διατηρεί εργαστήριο κεραμικής στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς, στο οποίο φτιάχνει διαφόρων τύπων αγγεία με την επωνυμία Mil Mak και ταυτόχρονα ασχολείται με ποικιλία πολιτιστικών δρώμενων, που στόχο έχουν την διατήρηση και την αναβίωση της πλούσιας πολιτισμικής παράδοσης του τόπου μας.
Βιβλιογραφία
Τσιμπιρίδου Φ., «Το κρασί σε ταφικά έθιμα του παραδοσιακού πολιτισμού της Μακεδονίας και της Θράκης», Ε` Τριήμερο Εργασίας, Νάουσα 17-19 Σεπτεμβρίου 1993, εκδόσεις ΠΤΙ ΕΤΒΑ, Αθήνα 1998.
Εγχειρίδιο ΕΑΠ, Δημόσιος και ιδιωτικός βίος. Νεότεροι χρόνοι, τ. Α΄, σσ. 102-109, Πάτρα 2002.
Δικτυογραφία
http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/history/art/page_094.html
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/AR/ar.ag/aggeia.htm
Πηγή: ekefalonia.gr
