Συνέντευξη στην Τζίνα Σωτηροπούλου
Το 2018 ξεκινά με μια συνέντευξη με την αρχιτεκτονική ομάδα Hiboux, για ένα πολύ συγκεκριμένο έργο. Μια τραγάτα. Μια πολύ απλή δομή που μας ενδιαφέρει κυρίως λόγω της πειραματικής διαδικασίας κατασκευής, του χειροποίητου συναισθήματος και της συλλογικής δημιουργίας. Ευελιξία, μεταβλητότητα, παραδοσιακές ξεχασμένες τεχνικές, DIY, low-budget και αίσθηση του εφήμερου. Ζωή στην ύπαιθρο και επαφή με την φύση.
Μιλήσαμε με τους Hiboux, τον Δημήτρη Θεοδωρόπουλο, τη Mαριάννα Ξυνταράκη και τη Μαρία Τσιγάρα, μια ομάδα τριών νέων αρχιτεκτόνων που μαζί με τους βερολινέζους Studio Genua πειραματίστηκαν με την ιδέα της τραγάτας βάζοντας στόχο να δημιουργήσουν σύντομα τις συνθήκες κατοίκησης για μια μικρή κοινότητα αγροτουρισμού στην Κεφαλονιά.
Τι σημαίνει τραγάτα; Τραγάτα ονομάζουν στην Κεφαλονιά την υπερυψωμένη ξύλινη κατασκευή που διαμένει ο δραγάτης, ο επιστάτης στα χτήματα, αλλού λέγεται δραγασιά, δραγοσούρα, στη Ζάκυνθο φραγκιάτα. H “τραγάτα” μας είναι μια σύγχρονη εκδοχή της ομώνυμης παλιάς προσωρινής κατασκευής στα χωράφια, ή στις παραλίες για τον παραθερισμό των ζεστών ημερών.
Πώς σας ήρθε η ιδέα για την κατασκευή αυτή; Ξεκίνησε από την επιθυμία του ιδιοκτήτη του χτήματος αυτού να φτιάξει τραγάτα όπως θυμόταν από διηγήσεις του παππού του, από παιδικές μνήμες. Φτιάχνω τραγάτα επίσης σήμαινε μαζευόμαστε πολλοί μαζί και με κορμούς και κλαδιά φτιάχνουμε αυτήν την κατασκευή σε μια-δυο μέρες. Οπότε η ιδέα ξεκινάει από ένα αίτημα με βάση την ιστορία, είναι μια επανεπίσκεψη μιας παράδοσης, μιας παλιάς πρακτικής.
Βρίσκεται στην Κεφαλονιά. Γιατί διαλέξατε αυτό το νησί; Το χτήμα αυτό είναι στην Κεφαλονιά, αλλά ενώ στην ιστορική έρευνα δεν βρήκαμε πολλές πληροφορίες για τις τραγάτες της Κεφαλονιάς, εκτός από φωτογραφίες αρχείων, όταν πήγαμε εκεί, στη διαδικασία αγοράς και συγκέντρωσης των υλικών άρχισαν να βγαίνουν προφορικές ιστορίες οι οποίες εμπλούτιζαν το πρότζεκτ, ήταν μια διαδομένη πρακτική.
Ποιες είναι οι αναφορές σας; Από πού αντλήσατε τις επιρροές σας; Η προφανής εκκίνηση είναι η παραδοσιακή τραγάτα, έχει τέσσερα πόδια από κορμούς κυπαρισσιών, κάποια διαγώνια που συγκρατούν τα πόδια και πάνω φτιάχνεται ένα επίπεδο για το δάπεδο ενώ ο χώρος κλείνεται με κλαδιά δέντρων. Πέρα απ την παλιά τραγάτα, το ενδιαφέρον μας κίνησαν και τα θυννεία, τα νταλιάνια, κατασκευές που μπαίνουν μεσ’ τη θάλασσα, τα οποία έχουν τριγωνισμούς για πόδια, για να κρατάνε τις τάσεις των διχτυών. Τα νταλιάνια χρησιμοποιούνται για ψάρεμα στον Αμβρακικό και σε διάφορα άλλα μέρη. Αλλά και εκτός από τα υπερυψωμένα παραδείγματα, έγινε μια ολόκληρη έρευνα για τις ξύλινες κατασκευές, με αναφορές στα καλαμόπλεχτα από τροπικές ζώνες ως την παραδοσιακή οθωμανική αρχιτεκτονική, τα “γυαλιά” του Βοσπόρου για παράδειγμα, εξοχικές κατοικίες δίπλα στη θάλασσα, όπου ένα οριζόντιο παράθυρο επιτρέπει μια περιμετρική θέα ακριβώς επειδή η ξύλινη κατασκευή αποτελείται από πολλά λεπτά κατακόρυφα στοιχεία.
Πόσο εύθραυστη είναι η ισορροπία ανάμεσα στις παραδοσιακές τεχνικές και στις σύγχρονες μεθόδους κατασκευής; Τί υλικά χρησιμοποιήσατε; Για μας το πρότζεκτ ήταν πειραματικό. Έτσι, ενώ για το φορέα πειραματιστήκαμε με την κλασσική ξυλουργική, με βάση γνώσεις και ιδιαίτερα με τη συνεργασία μας με τους Studio Genua που έχουν ξυλουργική παιδεία, για τις πληρώσεις, προσπαθήσαμε να μάθουμε εξαρχής να πλέκουμε τα καλάμια, κάνοντας δοκιμές επί τόπου, φτάνοντας σε μια επιθυμητή τεχνική πλέξης. Δε σημαίνει βέβαια ότι είναι συνέχεια κάποιας συγκεκριμένης παραδοσιακής τεχνικής. Στις παλιές τραγάτες πλέκαν φτέρες με τα καλάμια, κάνοντας τη σκιά πολύ παχιά, όμως το καλοκαίρι, που την φτιάξαμε εμείς, ήταν πια ξερές, δεν δουλεύονταν.
Ακριβώς λόγω του πειραματικού χαρακτήρα, δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι μας ενδιέφεραν οι σύγχρονες μέθοδοι κατασκευής. Για παράδειγμα, στην κατασκευή από απόφαση της κοινότητας κατασκευής, δεν χρησιμοποιήθηκε καθόλου η ευκολία του συνεργείου/καταστήματος, τα ξύλα ήρθαν άκοπα και κόπηκαν όλα επί τόπου, δεν κόπηκε κανένα δίνοντας μέτρα στον ξυλουργό, καθόλου καταμερισμός εργασίας του τύπου της σύγχρονης κατασκευής. Έγινε όλο με διανομή εργασίας στα μέλη της ομάδας.
Πειραματική διαδικασία κατασκευής και χειροποίητο συναίσθημα. Πόσο σημαντικό είναι να εμπλέκεσαι προσωπικά με το έργο; Να κατασκευάζεις 1:1 τις ιδέες σου; Είναι πάντα μια δοκιμή για το πώς αυτό που έχεις φανταστεί αναμετριέται με την πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει πάντα στις κατασκευές, αλλά εδώ πρέπει να επινοήσεις και τα μέσα. Κάποια πράγματα αστοχούν και επανασχεδιάζονται. Ενδιαφέρουσα εμπειρία επίσης είναι και η συλλογική δημιουργία, η οργάνωση σε ομάδες εργασίας και οι σχέσεις που δημιουργούνται.
Το έργο αυτό λοιπόν προέκυψε από συλλογική διαδικασία. Ποιοι άλλοι συμμετείχαν; Συνεργαστήκαμε με μια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων από το Βερολίνο, τους Studio Genua οι οποίοι συμμετείχαν στον σχεδιασμό και την κατασκευή. Η τραγάτα κατασκευάστηκε σε 15 μέρες από 15-20 άτομα μετά από ανοιχτό κάλεσμα σε φίλους και φοιτητές αρχιτεκτονικής. Αυτό το διάστημα φιλοξενηθήκαμε στο υπάρχον κτήριο του χτήματος με ένα καθημερινό πρόγραμμα κοινής συμβίωσης και εργασίας. Η διαδικασία ενίσχυσε το αίσθημα της κοινότητας. Μια παλιά πρακτική κατά την οποία συγκεντρωνόμαστε για να κατασκευάσουμε την παλιά τράγατα ή ακόμα το σπίτι κάποιου μέλους της (κοινότητας).
Η ευέλικτη δομή της τραγάτας ενθαρρύνει τους χρήστες να αλληλεπιδράσουν με το κέλυφος. Οργανικής μορφολογίας, έχει έναν σταθερό σκελετό ο οποίος μεταβάλλεται μορφολογικά ανάλογα με τα πλήρη και τα κενά. Πώς βιώνει ο «παραθεριστής» αυτή την αλληλεπίδραση με την αρχιτεκτονική; Πόσο αλλάζει η εικόνα της τραγάτας ανάλογα με τον χρήστη; Η χρήση των περιμετρικών παραθύρων είναι κυρίως λειτουργική. Όσο ο ήλιος μετακινείται κατά την διάρκεια της ημέρας η ανάγκη για σκιά αλλάζει επομένως μπορείς πάντα να προσαρμοστείς. Η διαμονή σε ένα μεταβλητό κουτί με τις ελάχιστες διαστάσεις μπορεί να ανταποκριθεί στις διαφορετικές ώρες και χρήσεις της ημέρας, τις διαφορετικές συνθήκες φωτός και αέρα. Αυτό πράγματι σημαίνει ότι το “κουτί” αλλάζει πολλές όψεις.
Για τον παραθεριστή οι θέες του οικήματος μπορούν να τροποποιούνται από τον ίδιο. Μπορεί ο ίδιος να “καδράρει” αυτό που θέλει να βλέπει. Το κομμάτι του ορίζοντα. Η σχέση με το έξω κυμαίνεται από την μεγάλη εσωστρέφεια ενός υπερυψωμένου ερημητηρίου που επικοινωνεί με τον κόσμο μόνο από τις χαραμάδες των καλαμωτών μέχρι την αίσθηση της επιβίβασης σε μια ιπτάμενη σχεδία που πλέει πάνω από την θάλασσα των δέντρων.
Οι αισθήσεις εξαρτώνται από τη θέση του σώματος μέσα στο μεταβλητό κουτί, η μεταβλητότητα περιορίζεται κυρίως στην καθιστή και ξαπλωτή στάση.
Ένα σύγχρονο παρατηρητήριο και μια παραθεριστική κατοικία. Τι άλλες χρήσεις μπορεί να πάρει η τραγάτα; Με τις δυο αυτές κατηγορίες καλύπτονται όλες οι πιθανές χρήσεις. Ένα εύρος που ανοίγεται στις χρήσεις που μπορεί να πάρει μια καλύβα στη σύγχρονη εποχή, από πνευματική απόσυρση μέχρι μεσημεριανό ύπνο, σιέστα. Αλλά είναι κάτι που θα το διαπιστώσουμε και εμείς μέσα στον χρόνο.
Πόσο σημασία έχει η αειφορία και η ανθεκτικότητα για σας; Η οικολογική και περιβαλλοντική προσέγγιση; Είναι πολύ σημαντικό στην αρχιτεκτονική να ελέγχεται το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κατασκευών. Δεν γίνεται και να χτίσεις χωρίς καθόλου αποτύπωμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση στην Κεφαλονιά, δεν παράγονται ξύλα από δέντρα, επομένως η ξυλεία ήρθε απ έξω. Δεν ήταν τοπική. Γνωρίζουμε πως η κατασκευή αυτή έχει έναν χρονικό ορίζοντα ζωής 5 χρόνων. Τα ξύλινα πανέλα αφαιρούνται τον χειμώνα για την προστασία τους και επανατοποθετούνται το επόμενο καλοκαίρι. Με μια σχετική φροντίδα θα μπορούν να διατηρηθούν αρκετά. Οι καλαμωτές μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν από καλάμια της περιοχής.
Είναι τα DIY, low-budget και εφήμερα έργα το μέλλον της αρχιτεκτονικής; Είναι ένα ερώτημα που μοιάζει επίκαιρο λόγω της συνθήκης στην οποία ζούμε, αν και ταυτόχρονα η συνθήκη μοιάζει να αλλάζει πάρα πολύ, αυτή τη στιγμή με την καινούργια επέλαση του τουρισμού, αλλά το DIY είναι πάντα μια παράλληλη πρακτική, και η οποία αποδεικνύει όντως ότι η αρχιτεκτονική με οποιαδήποτε μέσα μπορεί να παράγει εξίσου ενδιαφέρουσες ποιότητες. Δεν εξαρτάται από τα μέσα, εξαρτάται από το χρόνο που επενδύεται στο σχεδιασμό, στη σκέψη.
Πώς είναι να μένεις στη φύση, μέσα στο τοπίο; Είναι μια ανάλογη εμπειρία με το camping με την διαφορά ότι αισθάνεσαι λίγο πιο αποστασιοποιημένος ή ίσως και προστατευμένος από αυτήν. Η απόσταση απ το έδαφος σου δίνει μια ασφάλεια, άλλωστε γι αυτό οι άνθρωποι ιστορικά κατοίκησαν τα δέντρα αρκετά νωρίς. Για παράδειγμα κάθε απόγευμα ένα κοπάδι με πρόβατα περνούσε από την περιοχή κάτω ακριβώς από την τραγάτα ανενόχλητο. Μπορούσες να τα παρατηρείς χωρίς να σε αντιλαμβάνονται.
Καλύβα στον αέρα. Τι συναίσθημα σας προκαλεί η αιώρηση με θέα την θάλασσα; Η τραγάτα είναι μια συνθήκη παύσης. Η υπερύψωση από το έδαφος και η έλλειψη ρεύματος δίνει μια ευκαιρία αποσύνδεσης. Ο κάτοικος αποσύρεται στην παρατήρηση του κόσμου γύρω, κοντά, αλλά και την εσωτερική παρατήρηση, στην συνθήκη του αργού χρόνου.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Σκοπεύετε να κάνετε κοινότητα με τραγάτες, κάτι σαν εναέριο camping; Μελετάμε το συγκεκριμένο χτήμα της Παλικής με σκοπό να δημιουργήσουμε τις συνθήκες κατοίκησης για μια μικρή κοινότητα αγροτουρισμού. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έχει και τραγάτες ή παραλλαγές τους σε συνδυασμό με άλλα κτίσματα. Υπάρχει ενδιαφέρον δημιουργίας μιας κοινότητας η οποία κατοικεί την εξοχή. Μαζεύεται εκεί με μια περιοδικότητα, κάθε χρόνο.
Πηγή: https://slus.gr/
