Με τον θάνατο να είναι η σταθερά κάθε ανθρώπου και βασικός πυλώνας στην ανάπτυξη του πολιτισμού μας πώς θα επηρέαζε μια τέτοια.. μακάβρια γνώση.
Από την ημέρα της γέννησης μας η μοναδική σταθερά είναι ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Σύμφωνα με ψυχολόγους, αυτή η δυσάρεστη αλήθεια γυρίζει διαρκώς στο πίσω μέρος του μυαλού μας και τελικά καθοδηγεί ό,τι κάνουμε. Από το να επιλέξουμε να πάμε στην εκκλησία, να τρώμε λαχανικά και να πηγαίνουμε στο γυμναστήριο, μέχρι και το αν θα κάνουμε παιδιά ή το αν θα ανοίξουμε μια δική μας επιχείρηση.
Για τους υγιείς ανθρώπους, ο θάνατος συνήθως κρύβεται στο πίσω μέρος του μυαλού, ασκώντας την επιρροή του σε υποσυνείδητο επίπεδο. «Τις περισσότερες φορές, περνάμε τις μέρες μας χωρίς να σκεφτόμαστε τη θνητότητά μας», λέει ο Κρις Φέντνερ, παιδίατρος και ηθικολόγος στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας και στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. «Την αντιμετωπίζουμε εστιάζοντας σε πράγματα που βρίσκονται πιο άμεσα μπροστά μας».
Τι θα συνέβαινε, όμως, αν η ασάφεια γύρω από τον θάνατο εξαφανιζόταν; Τι θα γινόταν αν ξαφνικά μας έλεγαν την ακριβή ημερομηνία και τον τρόπο που θα πεθάνουμε;
Ο θάνατος ως παράγοντας διαμόρφωσης συμπεριφοράς
Αν και αυτό είναι- φυσικά- αδύνατο, η προσεκτική εξέταση αυτού του υποθετικού σεναρίου μπορεί να ρίξει φως στα κίνητρά μας ως άτομα και κοινωνίες και να υποδείξει πώς να περάσουμε καλύτερα τον περιορισμένο χρόνο μας πάνω στη Γη.
Στη δεκαετία του 1980, οι ψυχολόγοι άρχισαν να ενδιαφέρονται για το πώς αντιμετωπίζουμε το συναίσθημα του τρόμου απέναντι στον θάνατο. Η θεωρία διαχείρισης του τρόμου, υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι προκειμένου να αποκρούσουμε αυτό που διαφορετικά θα παρέλυε την «μάταιη υπαρξή μας», εστιάζουμε στο να νοηματοδοτούμε διαρκώς όλα όσα κάνουμε στην καθημερινότητά μας.
Αρχικά πρέπει να προσδιορίσουμε τι γνωρίζουμε για το πώς ο θάνατος διαμορφώνει τη συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο. Στη δεκαετία του 1980, οι ψυχολόγοι άρχισαν να ενδιαφέρονται για το πώς αντιμετωπίζουμε το δυνητικά συντριπτικό άγχος και τον τρόμο που έρχεται με τη συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε τίποτα άλλο παρά «αυτοσυνείδητα κομμάτια κρέατος που αναπνέουν και αφοδεύουν και μπορούν να πεθάνουν ανά πάσα στιγμή», όπως λέει ο Σέλντον Σόλομον ένας καθηγητής ψυχολογίας στο Κολέγιο Σκίντμορ της Νέας Υόρκης.
Η θεωρία διαχείρισης του τρόμου, ο όρος που επινόησε ο Σόλομον και οι συνεργάτες του για τα ευρήματά τους, υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι ασπάζονται πολιτισμικά κατασκευασμένες πεποιθήσεις, ότι ο κόσμος έχει νόημα, για παράδειγμα, και ότι η ζωή μας έχει αξία, προκειμένου να αποκρούσει αυτό που διαφορετικά θα γινόταν ένας παραλυτικός για την ύπαρξη μας τρόμος.
Σε περισσότερα από 1.000 πειράματα που έχουν αξιολογηθεί από ομοτίμους, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, όταν μας υπενθυμίζουν ότι πρόκειται να πεθάνουμε, προσκολλόμαστε πιο έντονα στις θεμελιώδεις πολιτισμικές πεποιθήσεις και προσπαθούμε να ενισχύσουμε την αίσθηση της αυτοεκτίμησής μας. Γινόμαστε επίσης πιο αμυντικοί για τις πεποιθήσεις μας και αντιδρούμε με εχθρότητα σε οτιδήποτε τις απειλεί.
Ακόμα και μια ανεπαίσθητη υπενθύμιση θνητότητας, μια αναλαμπή 42,8 χιλιοστών του δευτερολέπτου της λέξης «θάνατος» σε μια οθόνη υπολογιστή ή μια συνομιλία που λαμβάνει χώρα μπροστά σε ένα γραφείο τελετών είναι αρκετή για να πυροδοτήσει αλλαγές στη συμπεριφορά μας.
Πώς μας αλλάζει η γνώση του θανάτου;
Πώς μοιάζουν μερικές από αυτές τις αλλαγές; Όταν σκεφτόμαστε ή μας υπενθυμίζουν τον θάνατο, συμπεριφερόμαστε πιο ευνοϊκά σε όσους μοιάζουν με εμάς σε εμφάνιση, πολιτική κλίση, γεωγραφική καταγωγή και θρησκευτικές πεποιθήσεις. Γινόμαστε πιο περιφρονητικοί και βίαιοι απέναντι σε ανθρώπους που δεν μοιράζονται αυτές τις ομοιότητες. Νιώθουμε μια βαθύτερη δέσμευση στους συντρόφους μας που επικυρώνουν τις κοσμοθεωρίες μας. Είμαστε περισσότερο διατεθειμένοι να ψηφίσουμε ηγέτες που υποκινούν τον φόβο κατά των ξένων.
Γινόμαστε επίσης πιο μηδενιστές, πίνουμε, καπνίζουμε, ψωνίζουμε και τρώμε υπερβολικά και μας ενδιαφέρει λιγότερο η φροντίδα για το περιβάλλον. Εάν όλοι ξαφνικά μάθουν την ημερομηνία και τον τρόπο του θανάτου τους, η κοινωνία θα μπορούσε (και πιθανότατα θα γίνει) πιο ρατσιστική, ξενοφοβική, βίαιη, πολεμοχαρής, αυτοκαταστροφική και περιβαλλοντικά αδιάφορη από ό,τι είναι ήδη.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι προκαθορισμένο. Ερευνητές όπως ο Σόλομον ελπίζουν τελικά ότι έχοντας επίγνωση των εκτεταμένων αρνητικών επιπτώσεων που προκαλεί το άγχος του θανάτου θα μπορέσουμε να τις αντιμετωπίσουμε.
Στην πραγματικότητα, οι επιστήμονες έχουν ήδη καταγράψει μερικά παραδείγματα ανθρώπων που παραβιάζουν αυτές τις γενικές τάσεις. Οι βουδιστές μοναχοί στη Νότια Κορέα, για παράδειγμα, δεν ανταποκρίνονται με αυτόν τον τρόπο στην υπενθύμιση της θνητότητας.
Διαφορετικές αντιδράσεις
Ερευνητές που εξετάζουν ένα στιλ σκέψης που ονομάζεται «αντανάκλαση θανάτου» έχουν επίσης διαπιστώσει ότι ζητώντας από τους ανθρώπους να σκεφτούν όχι μόνο τον θάνατο με γενικό, αφηρημένο τρόπο, αλλά να σκεφτούν πώς ακριβώς θα πεθάνουν και τι αντίκτυπο θα έχει ο θάνατός τους στις οικογένειές τους , προκαλεί πολύ διαφορετικές αντιδράσεις.
Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι γίνονται πιο αλτρουιστές- πρόθυμοι, για παράδειγμα, να δώσουν αίμα ανεξάρτητα από το αν υπάρχει μεγάλη κοινωνική ανάγκη για αυτό. Είναι επίσης πιο ανοιχτοί στον προβληματισμό σχετικά με τους ρόλους τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών γεγονότων στη διαμόρφωση της ζωής τους.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα ευρήματα, η γνώση της ημερομηνίας θανάτου μας μπορεί να μας οδηγήσει να επικεντρωθούμε περισσότερο στους στόχους ζωής και στους κοινωνικούς δεσμούς αντί να ανταποκρινόμαστε με σπασμωδική απομόνωση.
Αυτό θα ίσχυε ιδιαίτερα «αν προωθήσουμε στρατηγικές που μας βοηθούν να αποδεχτούμε τον θάνατο ως μέρος της ζωής και να ενσωματώσουμε αυτή τη γνώση στις καθημερινές μας επιλογές και συμπεριφορά», λέει η Εύα Τζόνας, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ. «Η γνώση της σπανιότητας της ζωής μπορεί να αυξήσει την αντίληψη της αξίας της ζωής και να αναπτύξει την αίσθηση ότι είμαστε όλοι στην ίδια βάρκα, προωθώντας την ανεκτικότητα και τη συμπόνια και ελαχιστοποιώντας τις αμυντικές αντιδράσεις» τονίζει.
Το πότε και το πώς παίζει τεράστιο ρόλο
Ανεξάρτητα από το αν η κοινωνία στο σύνολό της πάρει μια άσχημη ή όμορφη τροπή, το πώς θα αντιδρούσαμε σε ατομικό επίπεδο στη γνώση του θάνατου μας θα διαφέρει ανάλογα με την προσωπικότητα και τις ιδιαιτερότητες του πότε και πώς θα πεθάνουμε.
«Όσο πιο νευρωτικός και ανήσυχος είσαι, τόσο πιο απασχολημένος θα είσαι με τον θάνατο και δεν θα μπορείς να επικεντρωθείς σε ουσιαστικές αλλαγές στη ζωή», λέει η Λόρα Μπλάκι, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότινγχαμ. «Αλλά από την άλλη πλευρά, αν σας πουν ότι θα πεθάνετε ειρηνικά στα 90 στον ύπνο σας, τότε μπορεί να μην έχετε τόσο κίνητρο να ασχοληθείτε με αυτό και να σκεφτείς: Ω, δεν πειράζει, συνεχίζω».
Είτε η ζωή τελειώνει στα 13 είτε στα 113, ωστόσο, οι μελέτες σε άτομα που πάσχουν από ασθένειες σε τελικό στάδιο μπορούν να ρίξουν φως στις τυπικές αντιδράσεις στο θάνατο.
Οι ασθενείς με ανακουφιστική φροντίδα, λέει ο Φλεντερ, συχνά βιώνουν δύο φάσεις σκέψης. Πρώτον, αμφισβητούν την ίδια τη διάγνωσή τους, ρωτώντας αν ο θάνατος είναι αναπόφευκτος ή αν είναι κάτι που μπορούν να πολεμήσουν.
Μετά από αυτό, σκέφτονται πώς να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον χρόνο που τους απομένει. Οι περισσότεροι εμπίπτουν σε μία από τις δύο κατηγορίες. Είτε αποφασίζουν να αφιερώσουν όλη τους την ενέργεια και να επικεντρωθούν στο να κάνουν ό,τι μπορούν για να νικήσουν την ασθένεια, είτε επιλέγουν να αναλογιστούν τη ζωή τους και να περνούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο με αγαπημένα τους πρόσωπα κάνοντας πράγματα που τους φέρνουν ευτυχία.
Οι ίδιες διαδικασίες πιθανότατα θα εξελίσσονταν στο υποθετικό σενάριο της γνώσης της ημερομηνίας θανάτου. «Ακόμα κι αν γνωρίζετε ότι έχετε 60 ακόμη χρόνια, τελικά αυτή η διάρκεια ζωής θα μειωθεί σε μόλις δύο χρόνια, μήνες και ημέρες», λέει ο Φέντερ. «Μόλις αυτό το ρολόι πλησιάσει στην ώρα του θανάτου και περάσει η περίοδος της άνεσης, νομίζω ότι θα βλέπαμε ανθρώπους να κινούνται προς αυτές τις δύο διαφορετικές κατευθύνσεις».
Εμμονή ή αποδοχή
Εκείνοι που επιλέγουν να προσπαθήσουν να αποτρέψουν τον θάνατό τους μπορεί να αποκτήσουν εμμονή να τον αποφύγουν, ειδικά καθώς ο χρόνος τελειώνει. Για παράδειγμα κάποιος που γνωρίζει ότι είναι προορισμένος να πνιγεί μπορεί να εξασκείται ασταμάτητα στην κολύμβηση ώστε να έχει μια ευκαιρία να επιβιώσει ενώ κάποιος που ξέρει ότι θα πεθάνει σε τροχαίο ατύχημα μπορεί να επιλέξει να αποφύγει τα οχήματα πάση θυσία.
Άλλοι, ωστόσο, μπορεί να ακολουθήσουν τον αντίθετο δρόμο προσπαθώντας να εξαπατήσουν τον προβλεπόμενο θάνατό τους, προσπαθώντας να βάλουν τέλος στη ζωή τους με τους δικούς τους όρους. Αυτό θα τους επέτρεπε, κατά κάποιο τρόπο, να αποκτήσουν τον έλεγχο της διαδικασίας.
Η Τζόνας και οι συνεργάτες της ζήτησαν από ανθρώπους να φανταστούν ότι θα υποστούν έναν οδυνηρό, αργό θάνατο από μια ασθένεια. Σε εκείνους στους οποίους δόθηκε η επιλογή ενός αυτοκαθορισμένου θανάτου, να τερματίσουν τη ζωή τους με έναν τρόπο της επιλογής τους, ένιωθαν περισσότερο έλεγχο και εμφάνισαν λιγότερες αμυντικές προκαταλήψεις που σχετίζονται με το άγχος του θανάτου.
Εκείνοι που ακολουθούν το δρόμο της αποδοχής της «θανατικής ποινής» τους μπορεί επίσης να αντιδράσουν με διάφορους τρόπους. Σε κάποιους δίνει ενέργεια για να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον χρόνο που έχουν. Φτάνουν σε μεγαλύτερα ύψη δημιουργικών, κοινωνικών, επιστημονικών και επιχειρηματικών επιτευγμάτων. «Αυτό που θα ήθελα να σκεφτώ είναι ότι το να γνωρίζουμε την ημερομηνία θανάτου μας θα μας έδινε το ψυχολογικό περιθώριο να μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για εμάς, τις οικογένειες και τις κοινότητές μας», λέει ο Σόλομον.
Πράγματι, υπάρχουν πολλά υποσχόμενα στοιχεία από επιζήσαντες σοβαρών ασθενειών και ατυχημάτων. Η αίσθηση του περιορισμένου χρόνου που μας απομένει μπορεί να παρακινήσει την αυτοβελτίωση. Αν και είναι δύσκολο να συλλεχθούν βασικά δεδομένα για τέτοιους ανθρώπους, πολλοί επιμένουν ότι έχουν αλλάξει βαθιά με θετικούς τρόπους. «Λένε ότι είναι πιο δυνατοί, πιο πνευματικοί, αναγνωρίζουν περισσότερες θετικές δυνατότητες και εκτιμούν τη ζωή περισσότερο», λέει η Μπλάκι. «Συνειδητοποιούν ότι: Ουάου, η ζωή είναι μικρή, θα πεθάνω μια μέρα, θα πρέπει να την αξιοποιήσω στο έπακρο».
Το αίσθημα ότι δεν υπάρχει νόημα
Δεν θα γινόταν βέβαια ο καθένας ο καλύτερος εαυτός του. Αντίθετα, πολλοί άνθρωποι πιθανώς θα επέλεγαν να φύγουν από τη ζωή και να πάψουν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην κοινωνία. Όχι απαραίτητα επειδή είναι τεμπέληδες, αλλά επειδή τους κυριεύει ένα αίσθημα έλλειψης ουσίας. Όπως λέει η Κέιτλιν Ντότι ιδιοκτήτρια γραφείου τελετών, συγγραφέας και ιδρυτής του Order of the Good Death, μιας ομάδας αποδοχής θανάτου, «Θα γράφατε αυτό το άρθρο αν γνωρίζατε ότι επρόκειτο να πεθάνεις τον επόμενο μήνα;».
Το αίσθημα της έλλειψης νοήματος-ουσίας μπορεί επίσης να οδηγήσει πολλούς ανθρώπους να εγκαταλείψουν οποιαδήποτε μορφή υγιεινού τρόπου ζωής. Εάν ο θάνατος είναι προκαθορισμένος σε μια συγκεκριμένη στιγμή, ανεξάρτητα από το τι και πώς, «Δεν θα ασχοληθώ πια να φάω βιολογικά τρόφιμα, θα πίνω κανονική κόκα κόλα αντί για κόλα light και ίσως δοκιμάσω κάποια ναρκωτικά. Μεγάλο μέρος της κουλτούρας μας έχει σχεδιαστεί γύρω από την αποτροπή του θανάτου και την τήρηση του νόμου και της τάξης για να κρατηθεί μακριά ο θάνατος» λέει η Ντότι.
Πιθανότατα, ωστόσο, η πλειονότητα των ατόμων θα εναλλάσσονταν μεταξύ υπεκινητικότητας και ακινησίας. «Τη μια εβδομάδα θα κάθονταν στο σπίτι τρώγοντας σνακ και παρακολουθώντας Netflix και την επόμενη θα πήγαιναν εθελοντές σε κάποια κουζίνα για άπορους», λέει ο Σόλομον.
Αλλά ανεξάρτητα από το πού βρισκόμαστε σε αυτό το φάσμα, ακόμη και οι πιο φωτισμένοι ανάμεσά μας, ειδικά καθώς θα πλησίαζε η ημερομηνία του θανάτου, θα γινόταν περιστασιακά «ένα τρεμάμενο ερείπιο».
«Οι αλλαγές προκαλούν άγχος. Εδώ μιλάμε για τη μεγαλύτερη αλλαγή που συμβαίνει σε ένα άτομο. Από το να είναι στο να μην είσαι πλέον ζωντανός» τονίζει ο Φέντνερ.
Πρακτικά, ανεξάρτητα από το πού ζούσαμε στον κόσμο, η καθημερινότητά μας θα άλλαζε θεμελιωδώς ως αποτέλεσμα της γνώσης του πότε και πώς πρόκειται να πεθάνουμε.
Πιθανότατα πολλοί περισσότεροι άνθρωποι θα επισκέπτονταν ψυχολόγους. Η ψυχολογία θα αναπτύξει εξειδικευμένα υποπεδία που σχετίζονται με το θάνατο. Μπορεί να προκύψουν νέες κοινωνικές τελετουργίες και ρουτίνες, με τις ημερομηνίες θανάτου ίσως να γιορτάζονται σαν γενέθλια, με τη μέτρηση πλέον να γίνεται αντίστροφα.
Οι θρησκευτικές αντιλήψεις και οι διαπροσωπικές σχέσεις
Οι υπάρχουσες θρησκείες θα κλονίζονταν μέχρι τον πυρήνα τους. Σέχτες θα ξεπηδούσαν ξαφνικά. «Ίσως αρχίσουμε να λατρεύουμε αυτό το σύστημα που μας λέει πότε θα πεθάνουμε Να κάνουμε προσφορές στο σύστημα. Να του δίνουμε τις παρθένες κόρες μας. Θα διαταράξει απολύτως τις θρησκευτικές πεποιθήσεις μας» λέει η Ντότι.
Σίγουρα θα επηρεάζονταν και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Η εύρεση κάποιου του οποίου η ημερομηνία θανάτου είναι κοντά στη δική σου θα γινόταν υποχρεωτική απαίτηση για πολλούς. Οι εφαρμογές γνωριμιών θα σχεδιαστούν για να φιλτράρουν όσους ανήκουν σε αυτό το πεδίο ώστε να διευκολύνουν την αναζήτηση. «Ένα από τα πράγματα που συχνά κάνει τους ανθρώπους να φοβούνται περισσότερο τον θάνατο, συχνά περισσότερο από τον δικό τους θάνατο, είναι η απώλεια αυτών που αγαπούν. Γιατί να ήθελα να μείνω με κάποιον που πρόκειται να πεθάνει στα 40, αν πρόκειται να πεθάνω στα 89;» τονίζει η Ντότι.
Ομοίως, εάν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί η ημερομηνία θανάτου από ένα βιολογικό δείγμα, ορισμένοι γονείς μπορεί να αποφασίσουν να αποβάλουν έμβρυα καταδικασμένα να πεθάνουν σε μικρή ηλικία. Θα αποφύγουν έτσι τον πόνο της απώλειας του παιδιού τους. Άλλοι, γνωρίζοντας ότι οι ίδιοι δεν θα επιβιώσουν μετά από μια ορισμένη ηλικία, μπορεί να επιλέξουν να μην κάνουν καθόλου παιδιά ή το ακριβώς αντίθετο, να κάνουν όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά.
Ένας κόσμος με νέους κανόνες
Θα έπρεπε επίσης να παλέψουμε με νέους νόμους και κανόνες. Σύμφωνα με την Ρόουζ Έβελεθ, δημιουργό και παραγωγό του podcast Flash Forward (ένα επεισόδιο του οποίου διερεύνησε ένα παρόμοιο υποθετικό σενάριο ημερομηνίας θανάτου), θα χρειαστεί νομοθεσία σχετικά με το απόρρητο της ημερομηνίας θανάτου για την αποφυγή διακρίσεων μεταξύ εργοδότη και παρόχου υπηρεσιών. Δημόσια πρόσωπα, από την άλλη πλευρά, μπορεί να υποχρεωθούν να μοιραστούν τις ημερομηνίες τους πριν υποβάλουν υποψηφιότητα (ή μπορεί να προκαλέσουν σάλο αρνούμενοι να το κάνουν). «Αν ένας υποψήφιος πρόεδρος πρόκειται να πεθάνει τρεις μέρες μετά την προεδρία, αυτό σίγουρα έχει σημασία», επισημαίνει η Έβελεθ.
Ακόμα κι αν δεν απαιτείται από το νόμο, ορισμένα άτομα μπορεί να επιλέξουν να κάνουν τατουάζ τις ημερομηνίες θανάτου τους στο χέρι τους ή να τις φορέσουν σε ένας βραχιόλι ή κολιέ, έτσι ώστε, σε περίπτωση ατυχήματος, το ιατρικό προσωπικό να γνωρίζει αν θα πρέπει να κάνει προσπάθειες ανάνηψης ή ο θάνατος είναι τετελεσμένος.
Ο τρόπος ζωής μας θα υπονομευόταν
Ο κλάδος των κηδειών θα επηρεαζόταν επίσης πάρα πολύ. «Τα γραφεία τελετών δεν θα μπορούσαν πλέον να εκμεταλλευτούν τους ανθρώπους την ώρα της θλίψης τους για να πάρουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα. Είναι κάτι που δίνει δύναμη στα χέρια των καταναλωτών με έναν καλό τρόπο» λέει η Έβελεθ.
Την ίδια τη μεγάλη μέρα, μερικοί άνθρωποι μπορεί να οργανώσουν προσεκτικά επιμελημένα πάρτι, όπως αρχίζουν να κάνουν στην πραγματική ζωή όσοι επιλέγουν να υποβληθούν σε ευθανασία. Άλλοι, ειδικά εκείνοι που θα πεθάνουν με τρόπο που θα μπορούσε να βλάψει άλλους ανθρώπους, μπορεί να αισθάνονται ηθικά ή συναισθηματικά υποχρεωμένοι να απομονωθούν. Άλλοι πάλι, λέει η Έβελεθ, μπορεί να επιλέξουν να χρησιμοποιήσουν τον θάνατό τους για έναν υψηλότερο καλλιτεχνικό ή προσωπικό σκοπό, παίρνοντας μέρος σε ένα έργο στο οποίο όλοι πεθαίνουν πραγματικά στο τέλος ή σκηνοθετώντας ένα κυριολεκτικό θάνατο για έναν σκοπό στον οποίο πιστεύουν.
Αν μαθαίναμε τον χρόνο και τον τρόπο του τέλους μας, οι τρόποι ζωής μας θα άλλαζαν ριζικά. «Ο ανθρώπινος πολιτισμός αναπτύχθηκε γύρω από το θάνατο και την ιδέα του. Θεωρώ ότι η γνώση της ημερομηνίας και του τρόπου θανάτου θα υπονόμευε εντελώς το σύστημα της ζωής μας» αναφέρει η Ντότι.
Πηγή: janus.gr
