“Woyzeck: μια προλεταριακή τραγωδία”
Γράφει η Κακλαμάνη Αθηνά
Ο “Woyzeck” του Georg Buchner αποτελεί πλέον ένα από τα κλασσικότερα θεατρικά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Πρόκειται για την ιστορία ενός φτωχού άντρα, που προκειμένου να επιβιώσει μισθώνει τις υπηρεσίες του σε έναν γιατρό, που τον αντιμετωπίζει σαν πειραματόζωο και στο στρατό. Έτσι, ο Woyzeck γίνεται αντικείμενο δύο ολοκληρωτικών μορφών εξουσίας πάνω στο σώμα και το πνεύμα του. Μέσα σε μια κρίση ερωτικής ζήλιας ως προς τη σύντροφο του, τη δολοφονεί, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να λυτρωθεί από μια ζωή εξευτελισμών και ταπείνωσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Buchner εμπνεύστηκε την ιστορία από αληθινά γεγονότα, ενώ το έργο του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια “προλεταριακή τραγωδία” (working class tragedy).
Πράγματι, στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού πολιτισμού, η εργατική τάξη ουδέποτε αποτέλεσε την έμπνευση μεγάλων συγγραφέων ή επών. Αντίθετα, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα επικρατεί στην Ευρώπη η προτεσταντική αντίληψη ότι ο φτωχός είναι φύσει κακός, με αποτέλεσμα η κοινωνική τάξη να εμπλέκεται αιτιατά με τη φύση και την ηθική. Ως εκ τούτου, αξιοπρεπείς άνθρωποι θεωρούνται μόνο αυτοί που ανήκουν στα ανώτατα κοινωνικά στρώματα. Στον αντίποδα αυτών, οι φτωχοί εργάτες αποτελούν την αποκρυστάλλωση του ενστίκτου, της βίας και της εγκληματικότητας. Η αντίληψη, αυτή, άλλωστε φαίνεται να κρατεί γερά μέχρι και σήμερα, αν διαβάσει κανείς τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τις προκαταλήψεις απέναντι σε ασθενείς ομάδες, όπως οι αλλοδαποί και όσοι ανήκουν στις εξαθλιωμένες μάζες.
Κάτι, όμως, φαίνεται να αλλάζει προς το τέλος του 19ου αιώνα και η Βιομηχανική Επανάσταση γίνεται το όχημα προς αυτή την κατεύθυνση. Ξαφνικά, η εργατική τάξη βγαίνει από το παρασκήνιο και από μια κατάσταση που φαντάζει σαν κάτι μεταξύ δουλείας και επετείας. Ο εργάτης γίνεται ο πρωταγωνιστής στον εξελίξεων μέσα από τα αποκαλυπτικά γραπτά του Karl Marx και άλλων στοχαστών, αφού αντλεί τη δύναμη του από την καθοριστική θέση που καταλαμβάνει στην παραγωγή. Μια αφύπνιση αρχίζει να λαμβάνει χώρα και η εργατική τάξη γίνεται η έμπνευση για πολλούς συγγραφείς της εποχής, όπως ο Buchner, ο οποίος μέσα από το έργο του “Woyzeck” αποτυπώνει τα στερεότυπα της εποχής του και τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς στους οποίους υπόκεινται άνθρωποι της τάξης αυτής. Ο πρωταγωνιστής του, ο Woyzeck, υπεισέρχεται με αυτό το τρόπο στο ρόλο ενός σύγχρονου τραγικού ήρωα της εργατικής τάξης.
Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται με τον καλύτερο τρόπο μέσα από τη σκηνοθεσία της Ελένης Παργινού, η οποία καταφέρνει να αναδείξει την αγωνία του ήρωα να ανταποκριθεί στον ασφυκτικό ολοκληρωτισμό, στον οποίο υπόκειται. Επιπλέον, η χρήση τεχνολογικών μέσων, όπως της κάμερας, συμβάλει στην αποκάλυψη της μειωτικής διαδικασίας, στην οποία υποβάλλεται ο Woyzeck, όντας αντικείμενο μελέτης και παρατήρησης, αποστροφής και υποτίμησης, δίνοντας ταυτόχρονα λίγο από το χρώμα της bauhaus αισθητικής στην παράσταση. Παράλληλα, η χρήση μικροφώνου για την αναγγελία του κάθε ρόλου, προσιδιάζει σε μια στρατιωτικού τύπου παρουσίαση των ηρώων, οι οποίοι ερμηνεύονται μέσα από ένα ensemble ηθοποιών. Αυτή ακριβώς η επιλογή είναι που δίνει μια εντελώς μηχανιστική αίσθηση, υπογραμμίζοντας την αντίληψη της κοινωνίας ως ένα πλέγμα εξουσιών -γραναζιών. Ταυτόχρονα, οι ήρωες μοιάζουν σαν μαριονέτες, παραπέμποντας στο Θέατρο των Μαριονετών του Kleist.
Τέλος, οι ερμηνείες των ηθοποιών έχουν και αυτές με τη σειρά τους κάτι το βιομηχανικό, δίνοντας στους ήρωες συμπεριφορά κοινωνικού αυτόματου. Διαφορετική είναι, μολαταύτα, η αντιμετώπιση του Woyzeck, και κατ’ επέκταση η ερμηνεία του Συμεών Τσακίρη, η οποία μαρτυρά το εσωτερικό δράμα του ήρωα και την εσωτερική σύγκρουση που βιώνει. Η δολοφονία, ωστόσο, της συντρόφου του συνιστά γι’ αυτόν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αφού επιβεβαιώνει τις κοινωνικές προκαταλήψεις απέναντι στη φτώχεια και την εγκληματικότητα. Πράγματι, μέχρι και ο ίδιος ο έρωτας μεταξύ των φτωχών σύντομα θαμπώνει και φαντάζει σαν μια εξαρτητική σχέση επιβίωσης που τους ξεπερνά. Έτσι, η απιστία της Μαρίας (Μαριλένα Γερμανού) σε βάρος του Woyzeck, μαρτυρά και αυτή με τη σειρά της τις ηθικές εκπτώσεις που πρέπει να κάνει ο φτωχός προκειμένου να επιβιώσει. Η εγκληματική πράξη του τελευταίου φαίνεται να αποτελεί μια ισχνή πράξη αντίστασης σε μια προσπάθεια διάσωσης της τσαλαπατημένης αξιοπρέπειας του. Παρ’ όλα αυτά, η αφύπνιση του Woyzeck μένει ημιτελής δίνοντας μια αίσθηση ματαιότητας και απαισιοδοξίας. Το τέλος, δεν τον βρίσκει λιγότερο τραγικό από ότι η αρχή.
ΘΕΑΤΡΟ ΡΟΕΣ (Ιάκχου 16, Γκάζι, 6944581205)
Μετάφραση:Κοραλία Σωτηριάδου
Σκηνοθεσία:Ελένη Παργινού
Μουσική/ Sound Design:Κώστας Φραντζής
Σκηνικά/ Κοστούμια:Μαρία Τερέζα Ντε Ροζάριο
Επιμέλεια κοστουμιών: Γιάννα Ρεσβάνη
Φωτιστικός Σχεδιασμός:Περικλής Μαθιέλης
Video projections:Κωνσταντίνος Νησίδης
Graphic Design:Φωτεινή Μασίκα
Φωτογραφίες παράστασης:Δήμητρα Παπαγεωργίου
Επικοινωνία:Μαριάννα Παπάκη–Νώντας Δουζίνας
Παραγωγή:«Κεντρομόλος» ΙΚΕ
Ηθοποιοί:
Συμεών Τσακίρης, Εμμανουέλα Κορκή, Λευτέρης Παπακώστας, Νεφέλη Ανανιάδη, Θεμιστοκλής Καρποδίνης, Μαριλένα Γερμανού
Live Percussion:Αλέξης Γεωργόπουλος
Εισιτήριο: 12, 10, 8 ευρώ
*Για 12 μόνο παραστάσεις από 02/12 -28/01, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15
Πηγή: http://xn--mxahi4ajr.gr/
