Κριτική προσέγγιση της Μαριλένας Φωκά στην ποίηση του Κώστα Ευαγγελάτου στο νέο βιβλίο της ΄΄Δοκίμια Περί Τέχνης και Πολιτισμού΄΄

Oπως επισήμανε  σε πρόσφατη συνέντευξη της η πολιτισμολόγος- εικαστικός Μαριλένα Φωκά για το νέο βιβλίο της »ΔΟΚΊΜΙΑ ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ » που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ  :                                                                                       »Στις 366 σελίδες του  κυριαρχεί ο δοκιμιακός λόγος, ομιλίες, αναφορές και αφιερώματα σε εκθέσεις μου με ένθετες αγιογραφίες και εικαστικά έργα, κεφάλαια για τα αρχιτεκτονικά, ταφικά, χριστιανικά και Αγιογραφικά μνημεία, τις τελετουργίες, την ιστορία, την υφαντική, την κεντητική τέχνη, τα σύμβολα, τα έγγραφα, τα βιβλία ,την πολεοδομία, τους θρησκευτικούς κανόνες, την όρχηση, τις Άγιες μορφές.                                          Υπάρχουν αναφορές στους στρατευμένους Αγίους, τους ιαματικούς, τους μοναχούς, τους εγγράμματους θεολόγους και τους απλούς ανθρώπους που κατατάχθηκαν στο χορό των δικαίων.                                                                                                                Επίσης αναλύσεις και κριτικές προσεγγίσεις για την ιδιάζουσα, ιδιότυπη και υψηλής αισθητικής ποίηση των ιθαγενών της Αμερικής, για τον ποιητή που κατέγραψε σε λαϊκότροπο ύφος, σε έμμετρο λόγο και επτανησιακή ντοπιολαλιά το θαύμα της «Συγχώρεσις του Φονέως» του Αγίου Διονυσίου, του Αντρέα Μαρτζώκη, για το ποιήμα ‘’Le Sainte Anne” του Κώστα Ευαγγελάτου που συνέδεσε με λυρισμό τον ποιητικό λόγο με πίνακα του Da Vinci και  για την ποιητική συλλογή του «Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΚΒΑΤΑΝΩΝ»,για την βραβευμένη ποιητική συλλογή από το Πανεπιστήμιο Αθηνών «Αρχείο Συνείδησης» του Λεόντιου Πετμεζά και την σύνδεσή της γραφής του με το Νιτσεικό ιδεώδες όπως στο ίδιο κλίμα είναι η αναφορά μου στο Συνέδριο Λογοτεχνίας για τον Νίκο Καζαντζάκη το 2001 του University of Indianapolis στο οποίο ήμουν ομιλήτρια και συνέδεσα τον Ζορμπά το Έλληνα με τον Υπεράνθρωπο του Νίτσε.
Ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ενότητες για την θυματοποίηση της γυναίκας στον Αλμπέρτο Μοράβια, η αποδόμηση του ψυχισμού στο κορυφαίο έργο της Παγκόσμιας λογοτεχνίας «Η Πείνα» του Κνούτ Χάμσουν και «Ο Λύκος της Στέππας» του Herman Hesse. Ακολουθούν τα εικαστικά μνημεία «ο Μυστικός Δείπνος» του Leonardo Da Vinci σε αντιδιαστολή με την βυζαντινή τέχνη αλλά και το επίσης βυζαντινό στοιχείο που ενυπάρχει στην στρατευμένη λαϊκή τέχνη της χαρακτικής του Α. Τάσσου. Εκτεταμένη αναφορά έκανα την θεραπευτική διάσταση και δόνηση των έργων του Κώστα Ευαγγελάτου που τα θεωρώ σπουδαίους μουσικοθεραπευτικούς πίνακες καθώς έχω παρακολουθήσει το πρόγραμμα του Ωδείου Opera στη μουσικοθεραπεία και ψυχανάλυση, αλλά και τον ψυχογραφικό εικαστικό διάλογο του Ντίκου Βυζάντιου με τα σύμβολα. Υποκλίθηκα στο μεγαλείο της Guernica, στην απόλυτα στρατευμένη τέχνη του Πάμπλο Πικάσο, στην πολιτιστική κληρονομιά του Θεόφιλου, στην αριστοτεχνική αποτύπωση της θρησκευτικής τέχνης επιχειρώντας μια εικονολογική προσέγγιση στο έργο του Βαγγέλη Παπαδόπουλου.                                                Κατάθεσα την φορτισμένη με ρομαντισμό και αθωότητα γυμνή αποκάλυψη της Θάλειας Μαγδαληνού, την γοητευτική χρωματολογία στην παιδική ζωγραφική της Θάλειας-Βαρβάρας Τρανταλίδου, την εντυπωσιακή μοντέρνα αλλά δογματικά ορθή θρησκευτική τέχνη του Σάντυ Νικολαρέα, την προσφορά του Φώτη Κόντογλου στον ιστορισμό και την βυζαντινότροπη απόδοση ενός θρύλου, του Κουταλιανού.                                       Στάθηκα στο καινοτόμο και ποιοτικό έργο του Μποστ ,στη μουσική ποιότητα και βαθιά καλλιέργεια του ερμηνευτή Μιχάλη Βιολάρη και την προσφορά του στον πολιτισμό, στα φωτογραφικά μνημεία, στην γλυπτική και σε άλλα ποικίλα και πολυκύμαντα θέματα.»

Σήμερα θα αναφερθώ στις δύο  ενότητες που αφορούν την εμπεριστατωμένη κριτική ανάλυση και προσέγγιση της Μαριλένας Φωκά για το ποιητικό έργο του Κώστα Ευαγγελλάτου.

Διαβάζουμε στις σελίδες (184-187) του βιβλίου :

Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ (LA SAINTE ANNE) ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ
Η «ποιητική αποτύπωση» ενός Masterpiece

Το ποίημα του Κώστα Ευαγγελάτου Η Αγία Άννα (La Saint Anne) αποτελεί μια αριστουργηματική «ανάγνωση και ποιητική αποτύπωση» του πίνακα του Leonardo Da Vinci, «Η Παρθένος,Το Βρέφος και η Αγία Άννα» που φιλοτεχνήθηκε τον 16ο αιώνα
για κοσμήσει το ναό Santissima Annunziata στη Φλωρεντία. Το έργο επί των ημερών μας βρίσκεται στο Λούβρο και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους δέκα καλύτερους πίνακες του καλλιτέχνη. Σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, ο εικονογράφος-«ζωγράφος» (όπως αποκαλούσαν τότε τους μετέπειτα αγιογράφους) ερμηνεύει τις Γραφές. Ο Κώστας Ευαγγελάτος γίνεται με τη σειρά του έμμεσα ερμηνευτής των Γραφών. Ο εν λόγω πίνακας βέβαια δεν είναι σωστά τοποθετημένος ιστορικά εφόσον τα τρία πρόσωπα που απεικονίζονται δεν συνυπήρξαν,καθώς κατά τους Ευαγγελιστές η Παρθένος Μαρία, ορφανή από τα 11 έτη της, βγαίνοντας από το Ναό στα 15 παραδόθηκε μη έχουσα κανέναν στον κόσμο στον Ιωσήφ τον Μνήστωρα για να την προστατεύσει. Εν τούτοις ο πίνακας του Da Vinci μεταφέρει τον θεατή σε «Χρόνο Βασιλείας των Ουρανών» που όλοι, άυλες
οντότητες, ζώντες και μεταστάντες μετέχουν στην Δόξα Κυρίου,κυρίως κατά την διάρκεια των μυστηρίων της Εκκλησίας. «Η Παρθένος, Το Βρέφος και η Αγία Άννα είναι ένας πίνακας που είναι φιλοτεχνημένος με τους κανόνες τις Καθολικής Αγιογραφικής τέχνης, αποτυπώνοντας το «ένσαρκο» συνεπώς εστιάζει περισσότερο στις εκφράσεις των προσώπων που αναδεικνύουν τις μεταξύ τους σχέσεις αλλά μπορούν επιπλέον να τους αποδοθούν φιλοσοφικές και θεολογικές προεκτάσεις.
Η ανταπόκριση του Κώστα Ευαγγελάτου σε αυτό το κορυφαίο έργο τέχνης ήταν το ποίημα Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ ένα πόνημα γραμμένο με ροή λόγου, αφαιρετικού που η δομή του δείχνει
ότι η σύλληψη του έργου ήταν μια αυθόρμητη αλλά ουσιαστική ανταπόκριση του καλλιτέχνη σε ένα οπτικό ερέθισμα που έγινε με έμπνευση, σεβασμό και ευλάβεια προς τα Ιερά πρόσωπα που απεικονίζονται.
Επίσης μας παρέχει πληροφορίες με λεκτικά σχήματα όπως «Θωπείες Τοσκάνης, αιθέριο σφουμάτο, σκιές σημεία, χαράξεις» για την απαράμιλλη και νεοφανή τεχνική του Da Vinci των απαλών τονικών μεταβάσεων, του κιαροσκούρο και του σφουμάτο αλλά και με εκφράσεις όπως «γκρίζες χαράδρες» αποκαλύπτει επίσης της εξαιρετικές γεωλογικές γνώσεις του Da Vinci.
Υπάρχει το στοιχείο της προ οικονομίας της Σταυρικής θυσίας που στον πίνακα αποκαλύπτεται με τον Αμνό στα χέρια Του Ιησού που ο ποιητής αντικαθιστά με την εισαγωγή ενός καινούργιου στοιχείου, την αναφορά του στον Ανάδοχο, Ιωάννη τον Πρόδρομο, που μετά την Βάπτιση «καθιστά» τον Ιησού «Έτοιμο «για το Έργο Του που θα τον οδηγήσει στη θυσία, ενώ και ο ίδιος ο Πρόδρομος υπήρξε Αμνός για χάρη του Νυμφίου.
Οι δυο Γυναίκες, η Παρθένος και Η Αγία Άννα λειτουργούν σαν πρόσωπα- σύμβολα που μπορεί κανείς να εικάσει την αλληλεπίδραση της της Στωικής φιλοσοφίας και του Χριστιανισμού.
Η Αγία Άννα έχει ταυτιστεί με την εκκλησία που στωικά έχει υπομείνει τόσα δεινά αλλά αυτός είναι ο δρόμος της τελείωσης μέσω της θυσίας, ενώ η Παρθένος ταυτίζεται περισσότερο με την αδύναμη ανθρώπινη φύση και ειδικά την μητρική που λυγίζει μπροστά στο μαρτύριο. Ο ποιητής συμπάσχει και αυτός με το ανθρώπινο δράμα της Παρθένου.
Η απόδοση του ποιήματος από τον Κώστα Ευαγγελάτο ήταν σωστή, ορθοφωνική, υποβλητική και επιτέλεσε τον σκοπό της να γίνει κατανοητό το ποίημα από τον ακροατή καθώς το κάθε ποίημα γράφεται, αλλά «για να υπάρξει και να ολοκληρωθεί» πρέπει να αποδοθεί με απαγγελία και όχι μόνο σιωπηρή ανάγνωση.
Εν κατακλείδι, το περιεχόμενο του ποιήματος του Κώστα Ευαγγελάτου Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ βρίσκεται σε τέτοιο ικανοποιητικό βαθμό περιγραφικής αρμονίας με τον πίνακα στον οποίο αναφέρεται που θα ήταν δυνατό για κάποιον ακούγοντας το να φανταστεί
κατά προσέγγιση το περιεχόμενό του χωρίς να έχει δει το έργο.
Το ποίημα Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ του ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ (La Saint Anne) βρίσκεται στην ενότητα ΣΦΟΥΜΑΤΟ ΚΑΙ ΞΙΦΟΣ από Συλλογή ΠΟΛΥΣΜΙΓΟΣ ΑΙΝΟΣ, του Κώστα Ευαγγελάτου
Εκδόσεις «Συλλογές». Αθήνα,,2014.

Διαβάζουμε στις σελίδες( 211-214)

«Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΚΒΑΤΑΝΩΝ» ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΠΕΙΡΑ

Ένας Ύμνος στον Υπαρξισμό

Με όχημα τον ελεύθερο στίχο και με εξομολογητική διάθεση,τέτοια που αρμόζει στην λυρική ποίηση, ο Κώστας Ευαγγελάτος στη ποιητική του συλλογή Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΚΒΑΤΑ ΝΩΝ (εκδόσεις Απόπειρα), μας εισάγει στην προβληματική της αλλοτρίωσης των ανθρώπινων σχέσεων. Θλιβερή διαπίστωση η ύπαρξη του επικοινωνιακού κενού που τον περιβάλλει. Αρχικά αναδύεται σαν μια δήλωση πρόθεσης επικοινωνίας αλλά κορυφώνεται σε μια ελεγειακή κραυγή.»L’ ENFERES C’EST LES AUTRES» διατύπωσε ο Jean-Paul Sartre. Όταν ο ήρωας της ιδεατής πολιτείας των Εκβατάνων φτάνει στην ίδια τραγική διαπίστωση, εκεί που ο έρωτας εκπορθείτε βίαια και αναπάντεχα, με αριστοτεχνική χρήση του λόγου, ο ποιητής
περιγράφει εύστοχα την οριακή του εμπειρία εξισορροπώντας το πληθωρικό του συναίσθημα με αφαιρετικό στίχο και αισθαντική γλώσσα. Με αποφθέγματα -κραυγές αγωνίας καταγράφει
την πορεία της εσωτερικής του αναζήτησης σε μια προσπάθεια συλλογικής αφύπνισης. Κάτω από το πρίσμα του υπαρξισμού πρωταρχικής σημασίας είναι η υποχρέωση «του προσώπου»
που υπάρχει σε ένα δεδομένο σύμπαν για την δημιουργία του οποίου δεν ευθύνεται μεν αλλά καλείται να νοηματοδοτήσει, να λάβει δράση. «Ο άνθρωπος είναι το μέσον δια του οποίου οι σχέσεις εκδηλώνονται και πολλαπλασιάζονται. Με τις πράξεις του ανθρώπου αναδεικνύονται οι σχέσεις στο σύμπαν. Η ταχύτητα του αυτοκινήτου είναι που «οργανώνει τις μάζες της γης». (Sartre, «What is literature?») Αυτόν τον κόσμο ο ήρωας οφείλει να νοηματοδοτήσει και μετά, σαν το καλύτερο κόσμημα του, να ενταχθεί και ο ίδιος σε αυτόν μέσω της ταύτισης του με «το έτερο πρόσωπο». Η κατάσταση της ταύτισης αποτελεί
την ιδανική σύμβαση όπου στην επιτυχή της έκφανση αντικατοπτρίζεται «στο πρόσωπο του άλλου». Ο ήρωας της ΕΛΕΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΤΑΝΩΝ δίνει απλόχερα τους θησαυρούς
του αλλά χωρίς νόημα. Ο άλλος είναι αμύητος σε τέτοιες υψηλές διδαχές, δεν αναλαμβάνει ευθύνες και αποδεικνύεται ανώριμος για σημαντικές αποστολές. Ακόμα και όταν οχλείται απαντά με αδιαφορία. Η αδιαφορία του έχει πολλά πρόσωπα, πότε έρχεται σαν θύτης, πότε σαν τιμωρός, πότε αποδεικνύεται αχάριστος,αμετροεπής ή προδότης έχοντας μετατρέψει τα πάντα σε ένα ατέλειωτο παγοπέδιο χωρίς σημεία ζωής. Μάταια ο ποιητής προσπαθεί κραυγάζοντας να περισώσει ο,τι έχει απομείνει.
Για τη δημιουργία μιας γέφυρας επικοινωνίας χρειάζεται ένας πομπός και ένας δέκτης. Και ένα περιβάλλον χωρίς παρεμβολές.
Το σύμπαν εχθρικό πεδίο, άγονος τόπος αφού αυτός ο ίδιος δεν μπόρεσε να του δώσει την αξία του μέσω της κοινωνίας με τον άλλον. Έτσι ο ήρωας έρχεται σε σύγκρουση με την εχθρική ατμόσφαιρα πρώτα από το ίδιο το σύμπαν και μετά με «τον άλλο» που έχει διάθεση μόνο στιγμιαίας κατανάλωσης. Μετά από μια σειρά οδυνηρών ματαιώσεων ο ήρωας αισθάνεται άδειος, και ακυρώσιμος. Το δίπτυχο έρωτας-θάνατος που κατά τη φροϋδική προσέγγιση καθορίζει κάθε σχέση φτάνει σε επικίνδυνη κλιμάκωση και τελικά ηττάται από το θάνατο αδυνατώντας να συνεχίσει την αέναη του πορεία. Τα μηνύματα που εκπέμπονται
σαν σπαρακτικές εκ φόρτισης πόνου σπάνε σαν κύματα πάνω σε βράχους αδιαφορίας, απάθειας και παρανόησης εκφράζονται μέσα από την συμβολική εικονοποιία, «Όλα παγώνουν, νεκρώνουν»… «Αρχή του πένθους- εισαγωγή στο πόνο» αποκαλύπτει
με διδακτικό ύφος, αξιοπρέπεια και θεατρικότητα ο ποιητής σαν την πρώτη παρουσίαση μιας τραγικής όπερας. Στο λιμπρέτο της κυρίαρχο μοτίβο το πένθος. Η ελπίδα και το πάθος για τη
ζωή έχει παραχωρήσει τα σκήπτρα σε ένα διάχυτο μηδενισμό που έχει αμαυρώσει και μολύνει τα πάντα. Κορυφαία στιγμή παραίτησης όταν ο ποιητής φτάνει στη λυπηρή διαπίστωση ότι «παίζει ζάρια με τους ποντικούς της γης». Όλα είναι παράλογα,όλα είναι ασύμβατα μεταξύ τους. Μόνο «στον κύκλο της οδύνης φαίνεται να υπάρχει ευταξία. Και αυτό το μίασμα δεν αφορά μόνο στον ήρωα αλλά έχει προχωρήσει πέρα από το μικρόκοσμο μιας διαπροσωπικής σχέσης. Έχει καταστρέψει συνειδήσεις και πολιτειακά συστήματα. Μοναδικό αντίδοτο σε αυτή την έκπτωση αξιών η ελευθερία της σκέψης. Μόνη αυτή σαν
αδέκαστος κριτής μπορεί να αντιλαμβάνεται, να εκφράζει το ύψιστο αγαθό της αλήθειας, να ασκεί εξουσία με το κατονομάζει τα πράγματα, να απορρίπτει, να καταγγέλλει και να προειδοποιεί. Ο Κώστας Ευαγγελάτος κομιστής της αυτής οδυνηρής αλήθειας ΣΤΗΝ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΚΒΑΤΑΝΩΝ αναλαμβάνει με όποιο κόστος το χρέος της κοινωνικής του ευθύνης.

Πηγή: http://polispost.com/