Φωτογραφίες: Σοφία Μανώλη
Επιμέλεια κειμένου: Δήμητρα Αλεξοπούλου
Σε μια ατμοσφαιρική ταινία μυστηρίου και τρόμου όπως η Άλυτη του Μίνωα Νικολακάκη, η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο. Ο Σωτήρης Δεμπόνος που ανέλαβε να τη συνθέσει, είναι εμπειρότατος σε αυτό τον τομέα. Αλλά δεν περιορίζεται εκεί: χωρίς να δισκογραφεί τακτικά, έχει μια παρουσία πολύχρονη και πολυσχιδή στα ελληνικά μουσικά πράγματα. Με αφορμή την κυκλοφορία του φιλμ στις αίθουσες, βρεθήκαμε και συνομιλήσαμε σαν παλιοί φίλοι τόσο για την καλλιτεχνική όσο και για την επιστημονική του πορεία, καθώς παράλληλα με την τέχνη υπηρετεί την ιατρική.
Η αφορμή για τη συζήτησή μας είναι η μουσική σου για την ταινία του Μίνωα Νικολακάκη, Άλυτη. Έχεις μία ιστορία με τις μουσικές για φιλμ. Σε ανακάλυψα πριν πολλά χρόνια από τη μουσική που είχατε γράψει μαζί με τον Αντώνη Λιβιεράτο, για το Του Χάρου Τα Δόντια. Πότε ήταν; Γράφτηκε το 1996. Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Μικρού Μήκους. Το 1997 κυκλοφόρησε αυτή η ξεχωριστή έκδοση. Ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της, σε ιδέα του Αιμίλιου Κατσούρη. Δεν ξέρω αν είχε εκδοθεί άλλο τέτοιο δεκάιντσο. Μετά ακολούθησε το Εγκώμιο της Βραδύτητας, του Γιάννη Λεοντάρη, με τον οποίο έχω συνεργαστεί και σε δύο μικρού μήκους. Ακολούθησε μια μεγάλου μήκους που λόγω διαφωνιών για την τελική χρήση της, η μουσική αποσύρθηκε -με σύμφωνη γνώμη του σκηνοθέτη, το διαζύγιο ήταν βελούδινο. Όμως η μουσική ήταν ήδη ηχογραφημένη, έτοιμη, και εντάχτηκε στο Film Music που εκδόθηκε σε δεκάιντσο βινύλιο από την Puzzlemusic. Λέω όλη αυτή την ιστορία γιατί ήταν η αιτία να με γνωρίσει ο Μίνωας. Βρέθηκε σε ένα κατάστημα δίσκων, είδε τον τίτλο, του κέντρισε το ενδιαφέρον. Το άκουσε, του άρεσε, αποφάσισε ότι ταίριαζε ο ήχος μου στην Άλυτη. Πήρε τηλέφωνο τον Χρήστο Αλεξόπουλο της Puzzlemusic, προκειμένου να μας φέρει σε επαφή για να συνεργαστούμε. Ενδιάμεσα είχα κάνει και μουσική για θεατρικά -η πλειοψηφία των οποίων ήταν μαζί με τον Αντώνη Λιβιεράτο.
Πώς συνεργαστήκατε με τον Μίνωα Νικολακάκη; Δούλεψες πάνω σε σκηνές που είχαν ήδη γυριστεί; Μιλήσαμε πολύ πριν καν να αρχίσει τα γυρίσματα. Στην αρχή μού έδωσε μία κεντρική ιδέα, το concept της ταινίας. Καθώς διαμορφωνόταν το σενάριο συζητούσαμε αρκετά για το πού θα πάει. Δεν κάναμε μουσική καθόλου. Άρχισα να ηχογραφώ και να υπάρχουν κάποια προσχέδια όταν πλέον ήταν αρκετά προχωρημένο το μοντάζ. Μου είχε δώσει σκηνές για να δω πώς είναι το κλίμα της ταινίας. Αυτή ήταν κατά κάποιον τρόπο δική μου απαίτηση -με την σύμφωνη γνώμη του. Κάθε σκηνή έχει αρχή, μέση και τέλος, είναι τμήμα της ταινίας. Αντίστοιχα πρέπει να ακολουθεί η μουσική. Να βοηθάει στην ολοκλήρωση της σκηνής, να τονίζει το μοντάζ. Δεν μου αρέσει να κάνω ένα πράγμα στο περίπου και ανάλογα με το τελικό μοντάζ να μπαίνει ένα fade in και ένα fade out. Ακολουθώ το μοντάζ. Θα ήθελα η τελική εκδοχή της μουσικής σε κάθε ταινία να είναι στο τελικό μοντάζ και να μην υπάρχει καμία αλλαγή μετά. Συχνά δεν το πετυχαίνεις γιατί ο σκηνοθέτης, μέχρι την τελευταία στιγμή, θα σκεφτεί ότι κάτι δεν του αρέσει και θα αλλάξει το μοντάζ ενώ η μουσική είναι ηχογραφημένη. Οπότε με κάποιον άλλον τρόπο θα πρέπει αυτό να κλεφτεί όσον αφορά τη διάρκειά ή και τη δομή της. Με τον Μίνωα το πετύχαμε σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Σε ένα φιλμ όπως η Άλυτη, που είναι κατεξοχήν ταινία ατμόσφαιρας, η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο. Ναι, κι εγώ το πιστεύω. Μέσα από πολλές κουβέντες με τον Μίνωα, κατάλαβα ότι κι ο ίδιος θεωρούσε ότι η μουσική θα είναι σημαντικό στοιχείο της ταινίας. Είναι ιδιαίτερα μουσικόφιλος, με ευρύτητα ακουσμάτων, οπότε σε αυτό το πλαίσιο μπορέσαμε να συνεννοηθούμε εύκολα. Όταν ήθελε να με κατευθύνει, αναφερόταν σε συγκεκριμένους συνθέτες. Για παράδειγμα, ο ίδιος μου πέταξε κάποια στιγμή για τον Τακεμίτσου. Δεν το περίμενα. Αισθάνθηκα ευχάριστη έκπληξη. Όταν κανείς αναφέρει συγκεκριμένους συνθέτες που ο καθένας έχει τη δική του συνθετική λογική και τεχνική, μπορείς να καταλάβεις πολύ περισσότερο από το να σου πει, για παράδειγμα, θέλω μία μελωδία μυστηρίου ή λίγο απειλητική ή λυρική. Τέτοιοι χαρακτηρισμοί είναι υποκειμενικοί. Αν σου αναφέρει όμως συγκεκριμένους συνθέτες ή συγκεκριμένους δίσκους, μπορείς πιο εύκολα να συνεννοηθείς γιατί ουσιαστικά σου ορίζει ηχόχρωμα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση υπήρχε μία μεγάλη δυσκολία: θα έπρεπε εγώ να απεμπλακώ από μία δική μου μουσική και επίσης να απεμπλέξω κι εκείνον από το Film Music, το οποίο εμπνεύστηκε για μία άλλη, τελείως διαφορετικής αισθητικής ταινία. Από την άλλη ήταν πιο εύκολο να καταλάβω το τι θέλει.
Έχεις μπει στον πειρασμό να πάρεις πάνω σου όλο το σχεδιασμό του ήχου μιας ταινίας; Ναι, έχω μπει στον πειρασμό αλλά δεν το έχω κάνει. Ειδικά στην ταινία του Μίνωα, διότι είναι τέτοια η λογική της μουσικής μου, που αφήνει χώρο για την υπόλοιπη ηχητική μπάντα. Θεώρησα όμως ότι ήταν καλύτερο, επειδή δεν το είχα κάνει ποτέ, να απευθυνθεί σε κάποιον ο οποίος ασχολείται ειδικά με αυτό. Νομίζω ότι με την επόμενη ευκαιρία θα το κάνω.
Κάνεις όμως και μουσική ανεξάρτητη από εικόνα. Ναι, αραιά και πού εκδίδω. Τα τελευταία χρόνια ήταν περίπου ένας δίσκος ανά πενταετία. Τώρα προέκυψαν δύο ταυτόχρονα. Είναι αφενός η Άλυτη και αφετέρου ένας δίσκος ο οποίος δεν είναι προσωπικός. Είναι ο πρώτος δίσκος της Farwest Mandolinistic Orchestra, ενός γκρουπ όπου είμαι βασικός ιδρυτής και αποτελείται από τον Στάθη Ιωάννου, τον Μανώλη Αγγελάκη, τον Κώστα Τσιώλη και εμένα. Βγήκε από τη Same Difference Music, ένα label της Inner Ear. Είμαι πάρα πολύ περήφανος για τη συγκεκριμένη δουλειά. Το κακό είναι ότι έτυχε μέσα στην περιπέτεια του κορονοϊού. Δεν είχαμε το περιθώριο να κάνουμε παρουσιάσεις, live, να το προωθήσουμε όπως θα θέλαμε. Με το συγκεκριμένο γκρουπ κάνω πράγματα τα οποία θα ήθελα πάρα πολύ να κάνω και μόνος μου αλλά δεν έχω την ικανότητα ή ενδεχομένως τη φαντασία ή την έμπνευση.
Δηλαδή; Στο συγκεκριμένο σχήμα υπάρχουν περάσματα τα οποία ακούω σκεπτόμενος δική μου μουσική και προσωπικούς δίσκους. Δεν ξέρω όμως αν αυτό που ακούω θα μπορούσα να το αποτυπώσω σε ένα ηχογράφημα μόνος μου. Η φαντασία μου με τη φαντασία των υπόλοιπων παιδιών έχει ταιριάξει πάρα πολύ. Είμαι πάρα πολύ χαρούμενος για αυτό το γκρουπ και τις εκπλήξεις που προσφέρει. Νομίζω ότι όλοι μας διασκεδάζουμε πάρα πολύ διότι είναι ένα σχήμα ουσιαστικά αυτοσχεδιαστικό και συγχρόνως χαλαρό, χωρίς τη δέσμευση του να έχει κάτι απόλυτα συγκεκριμένο ή λόγιο.
Αυτό που έχω δει και στη δική σου μουσική, αλλά και στου Αγγελάκη και του Λιβιεράτου, είναι πως ενώ ξεκινήσατε από άλλο μουσικό χώρο, αυτά που κάνετε τώρα εύκολα εντάσσονται στη σύγχρονη μουσική. Βεβαίως οι ετικέτες είναι για τους δημοσιογράφους. Ναι, δεν θα διαφωνήσω με τη συγκεκριμένη ετικέτα για όλους αυτούς τους δίσκους και για όλες αυτές τις δουλειές. Εμένα δεν μου προκαλεί έκπληξη. Γνωρίζοντας τον Μανώλη και τον Αντώνη όλα αυτά τα χρόνια, όχι μονάχα ως μουσικούς αλλά κυρίως ως μουσικόφιλους, ξέρω πολύ καλά τι ακούνε. Δεν μου φαίνεται παράλογο ότι μεγαλώνοντας κατά κάποιον τρόπο καταλήγουμε εκεί. Πιστεύω ότι έχει σχέση όχι με το σκούριασμα του μυαλού, αλλά με μία ωριμότητα και ένα σύνολο προσωπικών και μουσικών εμπειριών που σε ωθούν να τα εντάξεις στη δική σου κατεύθυνση. Είναι ένα τόλμημα αυτό. Μπορεί για πολύ καιρό να σκέφτεται κανείς να πειραματιστεί σε αυτή την κατεύθυνση αλλά να μην το τολμά.
Ζεις μεταξύ τέχνης και επιστήμης. Τι εμφανίστηκε πρώτα στη ζωή σου και πώς έκανες τις επιλογές σου; Εμφανίστηκε πρώτα η μουσική στη ζωή μου. Μεγάλωσα σε ένα μουσικόφιλο σπίτι. Θυμάμαι όταν στην εφηβεία μου ένιωσα την ανάγκη να μάθω ένα μουσικό όργανο. Ο πατέρας μου στα νεανικά του χρόνια έπαιζε βιολί, πολλοί από τους συμμαθητές μου ήταν στην Φιλαρμονική του Αργοστολίου, άλλοι έπαιζαν κιθάρα. Ήταν μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής ένταξης το να μάθεις ένα μουσικό όργανο. Ήταν κάτι αυτονόητο. Παράλληλα ήμουν καλός μαθητής. Υπήρχε και η ώθηση από την οικογένειά μου να σπουδάσω, πέρα από τη μουσική. Κατευθύνθηκα προς την Ιατρική γιατί με επηρέασαν διάφορα ανθρωπιστικά βιβλία. Το Κάστρο του Κρόνιν που διάβασα στην εφηβεία μου ήταν ένα πολύ καθοριστικό βιβλίο. Συνειδητοποίησα τι μπορεί να προσφέρει ένας άνθρωπος και πόσο σημαντικό είναι για την κοινωνία αν γίνει γιατρός και ασκήσει με αυτόν τον τρόπο την ιατρική. Αποφάσισα να γίνω γιατρός χωρίς να εγκαταλείψω τη μουσική. Είχα πάρει το πρώτο μου μαντολίνο με λεφτά που είχα μαζέψει από τα κάλαντα. Γενικά με χαρακτηρίζει η επιμονή. Εκ των υστέρων διαπιστώνω ότι αν μου καρφωθεί κάτι θέλω να το κάνω. Δεν ακολούθησα τελικά μία ειδικότητα η οποία έχει σχέση με καθημερινή προσφορά στον ασθενή, ακολούθησα μία ειδικότητα η οποία είναι εργαστηριακή. Αλλά πιστεύω ότι ο τρόπος που την ασκώ εμμέσως βοηθάει τον κόσμο και την κοινωνία.
Άρα δεν σου είπαν από την οικογένεια: Πού πας παιδί μου με τη μουσική, βγάλε κι ένα πανεπιστήμιο; Όχι. Δεν υπήρχε κανένα τέτοιο ζήτημα. Εκ των υστέρων έμαθα ότι κάποια στιγμή ανησύχησαν. Ήταν όταν είχα προχωρήσει τα μαθήματα κιθάρας στο ωδείο με τον Μηλιαρέση και μετά πήγα στο Ορφείο να κάνω ανώτερα θεωρητικά. Αλλά εγώ παράλληλα συνέχιζα κανονικά τις σπουδές μου στην Ιατρική. Να πω την αλήθεια το σκέφτηκα να τελειώσω την Ιατρική αλλά να μην συνεχίσω να ασχολούμαι επαγγελματικά, να ασχοληθώ αποκλειστικά και μόνο με τη μουσική. Διαπίστωσα όμως ότι με τα πράγματα τα οποία με ενδιαφέρουν στη μουσική θα ήταν πολύ δύσκολο να επιβιώσω. Θα γινόμουν καθηγητής σε ένα ωδείο ή να θα έκανα ιδιαίτερα. Για μία περίοδο, για να βοηθηθώ ως φοιτητής, παρέδιδα μαθήματα κιθάρας. Στην πράξη δεν μου ταίριαζε, δεν είχα την μεταδοτικότητα που χρειάζεται κάποιος για να διδάξει. Αποφάσισα να εξασκήσω την ιατρική. Δεν το έκανα από ανάγκη, γιατί η ειδικότητα που κάνω είναι πολύ ενδιαφέρουσα.
Ποια ειδικότητα; Διαγιγνώσκω βιοψίες. Στη συγκεκριμένη ειδικότητα έχεις μία επιστασία και μία γνώση για τη λειτουργία όλου του ανθρώπινου σώματος. Για να επιστρέψουμε στο Κάστρο του Κρόνιν, έτσι όπως τα φέρνει η ζωή, κάπως το πέτυχα. Νομίζω ότι είναι η μοναδική ειδικότητα που έχει λίγο αυτό το παλιό της πανιατρικής. Του να ξέρεις απ’ όλα. Τα όργανα αλληλοεπηρεάζονται, ο οργανισμός είναι ενιαίος. Έτσι όπως ήταν οι παλιοί γιατροί που τα ήξεραν όλα κι έπρεπε να τα θεραπεύσουν όλα. Ουσιαστικά βλέπω σε μία φωτογραφία το μέρος ενός ανθρώπινου οργάνου και του ιστού που πάσχει. Η ειδικότητά μου λειτουργεί περίπου σαν άσκηση σκακιού. Βλέπεις μία παρτίδα σκάκι η οποία έχει προχωρήσει. Πρέπει λοιπόν να σκεφτείς από πού ξεκίνησαν τα πιόνια, ποια είναι η θέση τους, ποιες κινήσεις έχουν γίνει για να έρθει αυτό η παρτίδα σε αυτή την κατάσταση. Αν αφήσω το πάσχον όργανο χωρίς θεραπεία και χωρίς διάγνωση ποιες είναι οι μετέπειτα κινήσεις για να φτάσεις στη νίκη; Αυτό είναι μέρος της διάγνωσης. Το δύσκολο στη συγκεκριμένη ειδικότητα δεν είναι να διαγνώσεις αν έχει κάποιος καρκίνο ή όχι. Το δύσκολο είναι οι φλεγμονές. Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι κυρίως βλέπουμε τέτοια περιστατικά. Μπορεί ένας ασθενής να πηγαίνει από γιατρό σε γιατρό και να παιδεύεται χρόνια έως ότου καταφύγει σε μία βιοψία.
Η κουβέντα που κάνουμε για την ιατρική με ωθεί να μιλήσουμε για την πρώτη σου δουλειά, το Ουράκας, πάνω σε στίχους ενός ανθρώπου που είχε μια ψυχοπαθολογία. Το Ουράκας είναι πρωτότυπο, είναι ερευνητικό, έχει σχέση με την τρέλα. Ο πατέρας μου έχει ασχοληθεί πάρα πολύ με την ιστορία της Κεφαλονιάς. Ψάχνοντας υλικό από το τοπικό αρχείο ήρθαν στα χέρια του, και έπειτα στα δικά μου, χειρόγραφα του ποιητή Αλέξανδρου Μοντεσάντου. Σκέφτηκα, επειδή ήταν Κεφαλλονίτης, να προσπαθήσω να μελοποιήσω αυτά τα ποιήματα. Κι εκεί βούτηξα στα βαθειά. Ας αναφέρουμε λίγα πράγματα για την ιστορία. Ο Αλέξανδρος Μοντεσάντος ήταν ναυτικός. Δήλωνε ότι ήταν καπετάνιος. Δεν είμαστε σίγουροι ότι αυτό είναι αλήθεια. Έγιναν έρευνες αλλά δεν βρέθηκαν καταχωρήσεις του. Ίσως δούλευε ανασφάλιστα. Κατέληξε έγκλειστος στο Δαφνί να γράφει ποιήματα, τα οποία μοίραζε στους επισκέπτες του στο ψυχιατρείο. Έχουμε τα χειρόγραφα, από σινική μελάνη, ενός ανθρώπου που δεν καταλαβαίνεις ότι είχε κάποιο ψυχοπαθολογικό πρόβλημα. Παρεμπιπτόντως ο Μάριος Μαρκίδης μου είχε εμπιστευτεί κάτι- δεν είναι προσωπικό δεδομένο, νομίζω πως δεν έχει και επιγόνους: Δεν ήταν ψυχοπαθολογική περίπτωση, είχε εκφυλισμό από σύφιλη, όπως συνέβη με το Ρώμο Φιλύρα. Είχε προϊούσα παράλυση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Τότε όλοι αυτοί ως νευροπαθείς, νοσηλεύονταν στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, εκεί που ήταν υποτίθεται η νευρολογική κλινική. Από αυτό πέθανε. Για αυτό και τα ποιήματά του είναι απόλυτα λογικά. Απλώς ήταν άρρωστος, έγκλειστος και απογοητευμένος. Είναι συναισθηματικά πάρα πολύ φορτισμένα. Είναι όλα κατάμαυρα. Δεν υπάρχει πλοίο το οποίο φτάνει σε λιμάνι, δεν υπάρχει άνθρωπος που σώζεται, τα πάντα και τους πάντες τα πνίγει. Ανθρώπους, πλοία, γάτες, δεν υπάρχει τίποτα. Όλα είναι πνιγμένα. Όμως είναι ποιήματα, δεν είναι στιχουργήματα. Υπάρχουν παρηχήσεις, υπάρχει ένας πλούτος λεξιλογίου που δεν βρίσκεις ούτε στον Καββαδία. Είμαι πάρα πολύ υπερήφανος για αυτόν τον δίσκο. Σήμερα, μετά από 30 χρόνια θα έκανα λίγο διαφορετική την παραγωγή. Αλλά ακόμα και αυτό έχει μία αθωότητα. Η άγνοια κινδύνου και το πάθος σε αυτόν τον δίσκο φαίνονται. Συνεργάστηκα με μουσικούς που χάρηκα πάρα πολύ για τη γνωριμία μαζί τους. Με κάποιους από αυτούς έκτοτε έχουμε συνεργαστεί ξανά, με κάποιους άλλους παρά την αμοιβαία εκτίμηση, όπως με τον Θοδωρή Ρέλλο, δεν έχει συμβεί. Με χαροποιεί ιδιαίτερα ότι μετά από την κυκλοφορία του δίσκου, αυτός αποτέλεσε ερέθισμα για τις εκδόσεις Εκάτη να γίνει μία ακόμα πιο συνολική έρευνα για τον ποιητή. Βρέθηκαν βιογραφικά στοιχεία για την καταγωγή του, διασκορπισμένα ποιήματα, έγιναν έρευνες στο Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο. Τελικά εκδόθηκε ολόκληρο βιβλίο. Δεν θα τολμούσα καν να το φανταστώ. Συγκινούμαι και που το λέω.
Είχες πρόσφατα δύο κυκλοφορίες σε μικρό διάστημα. Θα περιμένουμε καμιά πενταετία για την επόμενη; Όχι. Κατά την περίοδο του lock down επικεντρώθηκα στη μουσική με αποτέλεσμα να γίνω πολύ παραγωγικός. Υπάρχει ήδη ένα προσωπικό υλικό το οποίο είναι έτοιμο και σκέφτομαι να εκδοθεί. Πρόκειται για κάτι τελείως διαφορετικό. Πειραματίστηκα χρησιμοποιώντας αποκλειστικά μία ηλεκτροκλασσική κιθάρα και πετάλια. Βγήκε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Παράλληλα, με τους Farwest Mandolinistic Orchestra, παρόλο που είμαστε σε κοινωνική απόσταση, δουλεύουμε με έναν τρόπο τον οποίο δεν θα σου αποκαλύψω, ένα καινούργιο υλικό το οποίο βγαίνει πολύ ωραίο. Μπορεί σε δυο – τρεις μήνες να είναι έτοιμο. Παραδόξως ο κορονοϊός με βοήθησε να είμαι δημιουργικός.
Το soundtrack της ταινίας Άλυτη κυκλοφορεί από την Puzzlemusic. Το πρώτο άλμπουμ των Farwest Mandolinistic Orchestra κυκλοφορεί από την Same Difference Music.
Πηγή: https://artivist.gr/
